Opieka paliatywna

 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014. 
 Autor hasła: ks. Antoni Bartoszek.   

Opieka paliatywna – całościowa, czynna opieka nad chorymi, których choroba nie poddaje się skutecznemu leczeniu przyczynowemu; obejmuje ona zwalczanie bólu i innych objawów oraz opanowywanie problemów psychicznych, socjalnych i duchowych chorego. Swoje działania opieka paliatywna kieruje zarówno wobec osoby chorej, jak i jej bliskich. Opieka paliatywna wyrosła z ruchu hospicyjnego. Pierwsze hospicjum zostało założone w 1967 roku przez C. Sanders; było to Hospicjum św. Krzysztofa w Londynie. Hospicjum stało się ośrodkiem dla osób znajdujących się w terminalnej, czyli końcowej fazie choroby.

Jan Paweł II o opiece paliatywnej

Jan Paweł II w swoim nauczaniu posługuje się pojęciem „terapie paliatywne”, mając na myśli wszelkie działania łagodzące ból i cierpienie. Tak czyni przede wszystkim w encyklice EV , w przemówieniu do uczestników Zgromadzenia Ogólnego Papieskiej Akademii „Pro Vita”: „Godność człowieka umierającego” , w orędziu na XI Światowy Dzień Chorego . Katechizm Kościoła Katolickiego używa wyrażenia „opieka paliatywna” . Można więc uznać, że w ramach opieka paliatywna stosuje się terapie paliatywne. Charakterystyczne jest, iż w wypowiedziach papieskich nie pojawia się termin „hospicjum”, prawdopodobnie z powodu jego wieloznaczności. „Hospicjum” może oznaczać bowiem nie tylko placówkę czy zespół osób podejmujących opiekę nad terminalnie chorym, ale także dom odpoczynku dla pielgrzymów, podróżnych, dom dla pozbawionych środków do życia. W Evangelium Vitae Papież mówi o instytucjach, w których otacza się opieką umierających, jak i dostrzega się sens choroby, cierpienia i śmierci. Jan Paweł II akcentuje w tym miejscu szczególną rolę instytucji związanych z Kościołem . W ten sposób pokazuje, iż ruch hospicyjny jest w różnoraki sposób zespolony z Kościołem; równocześnie jednak Papież nie dokonuje „zawłaszczenia” hospicjum przez Kościół.

Opieka paliatywna a zagadnienia moralne

W ramach opieki paliatywnej występuje wiele problemów moralnych, spośród których najważniejsze to: właściwa terapia przeciwbólowa, rezygnacja z tzw. uporczywej terapii, sprzeciw wobec eutanazji. Ojciec Święty podaje następujące oceny moralne poszczególnych problemów: jak najbardziej wskazane jest stosowanie w końcowej fazie życia terapii paliatywnej i unikanie tendencji do „leczenia za wszelką cenę”, ale nigdy nie będzie dopuszczalne zaniechanie terapii bądź sięganie po środki, które z samej swej natury lub wedle intencji działającej osoby mają spowodować śmierć . Stosowanie terapii paliatywnych, powodujących uśmierzenie bólu, przywraca człowieka jemu samemu, czyniąc bardziej ludzkim jego doświadczenie cierpienia . Choć używanie środków znieczulających jest w pełni godziwe, jednak nie oznacza to, że jest obowiązkowe. Są bowiem osoby, które, rezygnując z terapii uśmierzających ból, przyjmują dobrowolnie cierpienie i łączą się w ten sposób z męką Chrystusa. Postawa taka jest określana mianem „heroicznej” . Nauczanie papieskie podejmuje także trudny problem stosowania silnych środków przeciwbólowych, co wiąże się nierzadko z ryzykiem ograniczenia świadomości oraz skrócenia życia. Przywołując wypowiedź Piusa XII, który jako pierwszy zajął stanowisko w tej kwestii, oraz powołując się na Deklarację o eutanazji Iura et bona , wydaną przez Kongregację Nauki Wiary w 1980 roku, Jan Paweł II stwierdza, iż dozwolone jest tego rodzaju uśmierzanie bólu, w takim przypadku bowiem nie pragnie się śmierci i nie dąży do niej, choć z uzasadnionych przyczyn dopuszcza się ryzyko śmierci: pragnie się jedynie skutecznie złagodzić ból, stosując środki przeciwbólowe udostępnione przez medycynę . W tego typu sytuacjach ważne jest uwzględnienie następującej zasady: nie należy pozbawiać umierającego świadomości bez poważnych przyczyn: w obliczu zbliżającej się śmierci ludzie powinni być w stanie wypełnić swoje obowiązki moralne i rodzinne, zwłaszcza zaś powinni mieć możliwość w pełni świadomego przygotowania się na ostateczne spotkanie z Bogiem . Całościowe spojrzenie na osobę chorego sprawia, iż Papież, mówiąc o terapiach paliatywnych, zawsze podkreśla, że nie wystarczą działania medyczne uśmierzające ból, potrzebne jest duchowe wsparcie oraz towarzyszenie: we współczesnej medycynie coraz większe znaczenie zyskują tak zwane terapie paliatywne, których celem jest złagodzenie cierpienia w końcowym stadium choroby i zapewnienie pacjentowi potrzebnego mu ludzkiego wsparcia . Ludzkie wsparcie, wyrażające się w miłości ze strony rodziny oraz otoczenia, jest w stanie zaspokoić potrzeby umierającego, a przede wszystkim złagodzić lęk i poczucie osamotnienia .

Bibliografia

Jan Paweł II

• Evangelium Vitae 65; 88;
• Salvifici doloris 28-30;
• Orędzie na Światowy Dzień Chorego 1996; 2003; Homilia „Niezastąpiona rola chorych w zbawczym planie Bożym”, Rzym, 11.02.1981; Przemówienia: „Eutanazja i aborcja są przeciwne naturze”, Rzym, 4.10.1984; „Nic, co sprzeciwia się życiu”, Rzym, 28.11.1986; „Człowiek wobec tajemnicy śmierci”, Rzym, 17.03.1992; „Godność człowieka umierającego”, Rzym, 27.02.1999.

Publikacje innych autorów

• Eutanazja a opieka paliatywna. Aspekty etyczne, religijne, psychologiczne i prawne. Red. A. Biela. Lublin 1996;
• A. Bartoszek. Człowiek w obliczu cierpienia i umierania. Moralne aspekty opieki paliatywnej. Katowice 2000;
• M. Machinek. Śmierć w dyspozycji człowieka. Teologia moralna wobec problemów etycznych u kresu ludzkiego życia. Olsztyn 2001.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o opiece paliatywnej

Gdy zaś ziemskie życie człowieka zbliża się ku końcowi, jest jeszcze miłość, która potrafi znaleźć najwłaściwsze sposoby, aby zapewnić osobom starszym, zwłaszcza gdy nie są już samodzielne, oraz chorym w tak zwanej ostatniej fazie życia pomoc prawdziwie humanitarną i należycie zaspokoić ich potrzeby, a przede wszystkim złagodzić ich lęki i poczucie osamotnienia. W tych przypadkach niezastąpiona jest rola rodziny, ale osoby te mogą znaleźć wielką pomoc w strukturach opieki społecznej, a kiedy jest to konieczne w leczeniu paliatywnym, korzystając z odpowiednich usług sanitarnych i społecznych, działających zarówno w miejscach zorganizowanej opieki, jak i w domu. Pod szczególną rozwagę należy wziąć na nowo rolę szpitali, klinik i ośrodków rekonwalescencji: zgodnie ze swoją prawdziwą tożsamością nie są one jedynie instytucjami, w których otacza się opieką chorych i umierających, ale przede wszystkim środowiskami, w których dostrzega się i przeżywa ludzki i prawdziwie chrześcijański sens choroby, cierpienia i śmierci.

— Evangelium Vitae, 88.

Nasza cywilizacja musi zapewnić ludziom starszym opiekę nacechowaną głębokim człowieczeństwem i przenikniętą prawdziwymi wartościami. Do realizacji tego celu w istotny sposób może się przyczynić rozwój medycyny paliatywnej, współpraca wolontariuszy, zaangażowanie rodzin — którym należy pomagać w wypełnianiu ich powinności — oraz humanizacja instytucji opieki socjalnej i ochrony zdrowia, które zajmują się ludźmi starszymi. Jest to rozległy obszar działalności, w którą zwłaszcza Kościół katolicki wniósł i nadal wnosi ważny i trwały wkład.

— Ludzie starsi w życiu społeczeństwa. List papieski do uczestników II Światowego Zgromadzenia poświęconego problemom starzenia się ludności

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• terapia paliatywna, opieka paliatywna, leczenie paliatywne (drzewo haseł - wyszukiwanie dostępne po kliknięciu w konkretne hasło)
• hospicjum, hospicja

Zobacz także

• Cierpienie
• Choroba
• Śmierć - umieranie