Klonowanie (człowieka)

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Marian MACHINEK MSF 

Klonowanie (człowieka) – (gr. „klon” – odrośl, gałąź) – forma rozmnażania bezpłciowego właściwa dla wielu roślin i prymitywnych zwierząt, w efekcie której powstaje istota o identycznym, bliźniaczym wyposażeniu genetycznym. Chociaż tą nazwą określa się także nie budzące zastrzeżeń etycznych tworzenie kopii pojedynczych odcinków DNA, to jednak przedmiotem kontrowersji są projekty klonowania istot ludzkich za pomocą technik wykorzystanych uprzednio w klonowaniu zwierząt. Polegają one bądź na sztucznym podziale wczesnego zarodka, czyli na naśladowaniu naturalnego procesu, w wyniku którego powstają genetycznie identyczne bliźnięta monozygotyczne, bądź też na przeniesieniu do pozbawionej własnej informacji genetycznej komórki jajowej jądra komórki somatycznej innego osobnika (za przełom uważa się uzyskanie w wyniku klonowania w 1997 roku legendarnej owcy Dolly). Aktywowana komórka jajowa rozwija się w embrion, będący genetyczną „kopią” dawcy jądra. Podczas gdy światowa opinia publiczna zgodnie odrzuca deklarowany przez niektórych naukowców (S. Antinori, P. Zavos, firma Clonaid zarządzana przez sektę raelianów) projekt doprowadzenia do narodzin sklonowanych istot ludzkich, nie brak zwolenników tworzenia za pomocą tej techniki zarodków, które stanowiłyby źródło materiału transplantacyjnego. Jednak rozróżnienie między klonowaniem reprodukcyjnym, zmierzającym do urodzenia ludzkich klonów, a klonowaniem terapeutycznym, którego celem miałoby być jedynie wytworzenie embrionów, by uzyskać z nich komórki macierzyste dla potrzeb transplantacyjnych, trzeba uznać za próbę zmiany kwalifikacji moralnej jedynie za pomocą pojęć. Obie te procedury różnią się bowiem jedynie celem, do którego zmierzają, jednak w obu przypadkach daje się początek nowej istocie ludzkiej. Kościół katolicki jednoznacznie odrzuca projekt klonowania ludzi.

Stanowisko Kościoła wobec klonowania

W opublikowanych w 1997 roku „Refleksjach na temat klonowania” Papieska Akademia „Pro Vita” zwraca uwagę na fakt, iż klonowanie jako metoda sztucznej, aseksualnej reprodukcji oznacza niemal „mechaniczne powielanie” człowieka i stanowi nie tylko działanie przeciwne strategii natury, bo utrwalające genotyp, ale prowadzi także do totalnego uprzedmiotowienia kobiety oraz dziecka, które ma przyjść na świat. Opublikowana w 2000 roku przez Papieską Akademię „Pro Vita” „Deklaracja o wytwarzaniu oraz naukowym i terapeutycznym wykorzystaniu ludzkich embrionalnych komórek macierzystych” potępia jako niemoralne – nie tylko wykorzystanie komórek macierzystych pochodzenia embrionalnego (uzyskanych nie jedynie w wyniku klonowania), ale także wykorzystanie uzyskanych wcześniej linii embrionalnych komórek macierzystych, dostępnych na rynku międzynarodowym. Chociaż w tym ostatnim przypadku wykorzystujący nie brali bezpośredniego udziału w unicestwieniu embrionów ludzkich, to jednak późniejsze wykorzystanie ich tkanek oznacza pewne uprawomocnienie ich uśmiercenia, a także współudział w nim („cooperatio materialis proxima”), który jest etycznie niedopuszczalny.

Nauczanie Jana Pawła II nt. klonowania

Z racji, iż technika klonowania jest stosunkowo młoda, bezpośrednie uwagi na ten temat nie znalazły się w najważniejszych wypowiedziach Jana Pawła II dotyczących ludzkiego życia, do których należy m.in. encyklika Evangelium Vitae. Jednak już w opublikowanej w 1984 roku instrukcji „Donum vitae”, dotyczącej wspomaganej reprodukcji, Kongregacja Nauki Wiary zaznaczyła, iż obok różnych form manipulacji biologicznej i genetycznej embrionów ludzkich należy odrzucić także usiłowania i hipotezy w celu uzyskania istoty ludzkiej bez jakiegokolwiek związku z płciowością przez „podział bliźniaczy”, „klonację”, partenogenezę . Instrukcja uznaje takie działania za sprzeczne z zasadami moralnymi, jeśli sprzeciwiają się godności przekazywania życia oraz jedności małżeńskiej .

Papieską ocenę zamierzeń związanych z klonowaniem człowieka należy widzieć w świetle jego wypowiedzi dotyczących godności aktu małżeńskiego, sztucznego zapłodnienia oraz godności embrionu ludzkiego. Sprzeciw wobec klonowaniu bazuje na wielokrotnie podkreślanym przez Jana Pawła II znaczeniu aktu małżeńskiego − jako wydarzenia głęboko ludzkiego i głęboko religijnego oraz prawowitego „miejsca” poczęcia nowej istoty ludzkiej − który zostaje w przypadku klonowania, jak zresztą również innych technik pozaustrojowej reprodukcji, całkowicie pominięty. W procesie klonowania niszczeniu ulegają także fundamentalne relacje człowieka, jakimi są więzy rodzinne. Przede wszystkim jednak projekt klonowania godzi w godność osoby sklonowanej: nie jest ona chciana i akceptowana ze względu na nią samą, ale ze względu na pożądane bądź przydatne cechy swego pierwowzoru. Logika stojąca u podstaw prób uprawomocnienia klonowania terapeutycznego musi być oceniania analogicznie do innych zamierzeń wykorzystujących ludzkie embriony.

W kontekście klonowania terapeutycznego Papież podkreśla, iż w trakcie poszukiwań nowych możliwości transplantacyjnych należy zawsze unikać metod, które są sprzeczne z poszanowaniem godności i wartości osoby. Należy do nich zaliczyć próby klonowania istot ludzkich z myślą o uzyskaniu organów do przeszczepów: takie techniki, jako że wiążą się z manipulacją ludzkimi embrionami i niszczeniem ich, nie są moralnie dopuszczalne, nawet wówczas, gdy ich zamierzony cel jest sam w sobie dobry .

Papież akcentuje też wyraźnie alternatywę, którą jest wykorzystanie tzw. „dorosłych” komórek macierzystych, i podkreśla, że poszukiwania naukowe, jeśli mają respektować godność każdej istoty, także w jej embrionalnej fazie życia, powinny zmierzać właśnie w tym kierunku. Wskazując na klonowanie i wykorzystywanie ludzkich embrionów jako na przejawy praktyk nieodpowiedzialnych i godzących w fundamentalne dobro osoby ludzkiej, Jan Paweł II podkreśla, iż życie ludzkie nie powinno być traktowane jako przedmiot, którym wolno swobodnie dysponować, ale jako rzeczywistość najbardziej święta i nietykalna .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Evangelium Vitae 43
• Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju. 2001
• Przemówienie do uczestników Kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Transplantologicznego, Rzym, 29.08.2000

Inne dokumenty Kościoła

• Kongregacja Nauki Wiary. Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae
• Papieska Akademia „Pro Vita”. Refleksje na temat klonowania (25.06.1997)
• Abp R. R. Martino. Wystąpienie w nowojorskiej siedzibie ONZ: „W sprawie całkowitego zakazu klonowania człowieka” (23.09.2002)

Publikacje innych autorów

• Klonowanie człowieka. Fantazje – zagrożenia – nadzieje. Red. B. Chyrowicz. Lublin 1999.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o klonowaniu

Wszyscy ludzie dostrzegają dramatyczne i żałosne konsekwencje tego rodzaju pragmatyzmu, traktującego prawdę i sprawiedliwość jako coś, czemu sam człowiek może nadawać kształt. Jako jeden z przykładów wystarczy wymienić próby, by zawładnąć źródłami życia, przez eksperymenty klonowania człowieka. Mamy tu konkretnie do czynienia z tym, o czym mówi właśnie hasło mityngu: z przemocą, z jaką człowiek usiłuje stać się panem prawdy i sprawiedliwości oraz traktować je jako wartości, którymi może rozporządzać w sposób wolny, czyli nie uznając żadnych granic poza tymi, które stawiają stale przekraczane możliwości techniczne.

— Człowiek wobec majestatu i tajemnicy stworzenia, 2

Linki zewnętrzne

• Hasło "Klonowanie" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich