Ekologia ludzka

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Michał WYROSTKIEWICZ 

Ekologia ludzka – (gr. „oikos” − dom, miejsce życia, środowisko, „logos” − słowo, nauka) – koncepcja opisująca relacje osoby w stosunku do jej naturalnego środowiska: przyrody, społeczeństwa i niej samej.

Nauczanie Jana Pawła II nt. ekologii ludzkiej

W nauczaniu papieskim termin „ekologia ludzka” po raz pierwszy został użyty w encyklice Centessimus annus. Jan Paweł II zwraca w niej uwagę na niebezpieczne niszczenie środowiska ludzkiego, powodowane faktem, iż zbyt mało wagi przywiązuje się do ochrony warunków moralnych prawdziwej „ekologii ludzkiej” . W tym dokumencie Papież określa również główne założenia i postulaty ekologii ludzkiej W kolejnych wypowiedziach precyzuje naukę dotyczącą ekologii ludzkiej. Stwierdza m.in., że jest to koncepcja, która czyni życie ludzkie bardziej godnym, chroniąc istotne dobro życia we wszystkich jego formach i przygotowując przyszłym pokoleniom środowisko bliższe zamysłowi Stwórcy .

Podstawą ekologii ludzkiej jest antropologia teologiczna, która uznaje człowieka nie tylko za jeden z gatunków żyjących na ziemi, ale przede wszystkim za osobę, czyli stworzenie Boże będące obrazem Stwórcy i odkupione przez Chrystusa, obdarzone godnością wyróżniającą je spośród innych stworzeń. Życie osoby jest dla ekologii ludzkiej wartością podstawową. Papież naucza, że w rzeczywistości, „najgłębszą i najpoważniejszą implikacją moralną w kwestii ekologicznej jest brak szacunku dla życia” . Stwierdza także, iż działanie w myśl zasad ekologii ludzkiej oznacza poszanowanie każdej ludzkiej istoty od chwili poczęcia aż do naturalnego zmierzchu . Podkreśla, że celem, do którego dąży osoba, jest życie wieczne w Królestwie Bożym. Dochodzi zaś do niego przez integralny rozwój, będący jedną z podstawowych kategorii ekologii ludzkiej. Osiąga się go przez troskę o życie i zdrowie, pracę, poszukiwanie prawdy i wolności oraz formację duchową.

Według Jana Pawła II, pierwszą i podstawową komórką ekologii ludzkiej jest rodzina, która stanowi sanktuarium życia i ośrodek kultury życia ; jest miejscem, gdzie życie ludzkie może być właściwie przyjęte i chronione. W rodzinie – dzięki odpowiedniej atmosferze i wychowaniu – osoba wzrasta ku integralnemu rozwojowi: otrzymuje pierwsze i decydujące wyobrażenia związane z prawdą i dobrem, uczy się, co znaczy kochać i być kochanym, a więc co konkretnie znaczy być osobą . Troska o rodzinę jest dla ekologii ludzkiej jednym z podstawowych postulatów. Ekologia ludzka podkreśla, że osoba może osiągnąć pełny rozwój we wspólnocie i przez wspólnotę. Zauważa potrzebę istnienia struktur społecznych, które będą szanować życie i godność osoby oraz umożliwią i pomogą w osiągnięciu przez nią integralnego rozwoju. Wskazuje zwłaszcza na rolę państwa, w którym powinien panować właściwy ustrój społeczny i system gospodarczy. Jako warunek konieczny jawi się tu solidarność. Ważnym postulatem ekologii ludzkiej jest też troska o pokój, który jest naturalnym stanem w relacjach międzyludzkich i międzynarodowych.

Ekologia ludzka – w odniesieniu do relacji człowieka do przyrody – podkreśla, iż winien on pamiętać, że jest jedynie jej włodarzem, a nie absolutnym władcą. Akcentuje obowiązek troski o przyrodę, który jest konsekwencją przykazania miłości Boga i bliźniego. Szacunek wobec przyrody wynika z szacunku i miłości do Stwórcy, zaś miłość bliźniego domaga się dbałości o dobro wspólne, jakim jest przyroda. Osoba, będąc istotą duchowo-cielesną, przez ciało należy do przyrody. Z troski o człowieka bezpośrednio wynika zatem obowiązek poszanowania przyrody. Związek jej z osobą dotyczy jednak nie tylko doczesności, ale rozciąga się na płaszczyznę eschatologiczną: całe stworzenie zostało odkupione przez Chrystusa i będzie uczestniczyć w wolności i chwale Dzieci Bożych .

Ekologia ludzka, ukazując osobę w jej naturalnym środowisku i relacje, jakie zachodzą między nią i środowiskiem, zauważa zagrożenia ekologiczne dotyczące zarówno samej osoby, zwłaszcza jej życia, godności i rozwoju, jak i właściwego funkcjonowania owych relacji oraz środowiska naturalnego. Szuka możliwości uniknięcia tych zagrożeń, a także proponuje drogi wyjścia z istniejącego już kryzysu ekologicznego. Jego przyczynę, w dużym stopniu, dostrzega w niewłaściwej wizji osoby, czyli w błędzie antropologicznym . Jako podstawowe zagrożenie ekologiczne jawi się grzech, który utrudnia osiągnięcie rozwoju integralnego oraz niszczy ład wpisany przez Stwórcę w naturę świata. Wśród fundamentalnych postulatów ekologii ludzkiej jest więc potrzeba nawrócenia ekologicznego . Powinno ono zaowocować pojednaniem z Bogiem, ze sobą samym, z bliźnimi oraz całym stworzeniem.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Centessimus annus 37-39
• Pastores gregis 70
• Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1990
• Przemówienie do przedstawicieli świata nauki i kultury, Ryga, 9.09.1993
• Homilia, Zamość, 12.06.1999
• Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Chorego. 2000
• Przemówienie do ambasadora Nowej Zelandii, Watykan, 25.05.2000
• Audiencja Generalna, 17.01.2001
• Orędzie na XXIII Światowy Dzień Turystyki 2002, nr 2-3.

Inne dokumenty Kościoła

• Sekretariat Stanu (R. R. Martino). Przesłanie Stolicy Apostolskiej do uczestników Światowego Szczytu na temat Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu (2.09.2002).

Publikacje innych autorów

• J. Mariański. Problem ochrony środowiska i „ekologii ludzkiej”. W: Jan Paweł II. Centesimus annus. Tekst i komentarze. Red. F. Kampka, C. Ritter. Lublin 1998
• J. Nagórny. Ekologiczna płaszczyzna troski o życie i zdrowie. „Roczniki Teologiczne” 47:2000 z. 3
• K. Jeżyna. Ekologia ludzka. W: Ekologia. Przesłanie moralne Kościoła. Red. J. Nagórny, Gocko. Lublin 2002
• M. Wyrostkiewicz. Od ekologii do ekologii ludzkiej. W: tamże
• Nagórny. Teologia ekologii. W: tamże
• Wyrostkiewicz. Wojna a ekologia. W: Wojna sprawiedliwa? Przesłanie moralne Kościoła. Red. J. Nagórny, M. Pokrywka. Lublin 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o ekologii ludzkiej

Oprócz irracjonalnego niszczenia środowiska naturalnego należy tu przypomnieć bardziej jeszcze niebezpieczne niszczenie środowiska ludzkiego, czemu zresztą bynajmniej nie poświęca się koniecznej uwagi. Podczas gdy słusznie, choć jeszcze nie w dostatecznej mierze okazuje się troskę o zachowanie naturalnego „habitat” różnych gatunków zwierząt zagrożonych wymarciem, wiedząc, że każdy z nich wnosi swój wkład w ogólną równowagę ziemi, to zbyt mało wagi przywiązuje się do ochrony warunków moralnych prawdziwej „ekologii ludzkiej”. Nie tylko ziemia została dana człowiekowi przez Boga, aby używał jej z poszanowaniem pierwotnie zamierzonego dobra, dla którego została mu ona dana, ale również człowiek jest dla siebie samego darem otrzymanym od Boga i dlatego musi respektować naturalną i moralną strukturę, w jaką został wyposażony. W tym kontekście należy wspomnieć o poważnych problemach współczesnej urbanizacji, konieczności urbanistyki troszczącej się o życie osoby, jak również o należytym zwracaniu uwagi na „społeczną ekologię” pracy.

— Centesimus annus, 38

Jest oczywiste, że stawką w grze jest nie tylko ekologia w wymiarze fizycznym, czyli nastawiona na ochronę habitatu różnych żywych stworzeń, ale także ekologia ludzka, która chroni radykalne dobro życia we wszystkich jego przejawach i przygotowuje dla przyszłych pokoleń środowisko możliwie najbardziej zbliżone do planu Stwórcy. Istnieje więc potrzeba nawrócenia ekologicznego, do którego biskupi będą się przyczyniać, ucząc człowieka właściwej relacji z przyrodą. W świetle nauczania o Bogu Ojcu, Stworzycielu nieba i ziemi, jest to relacja «służebna»: człowiek znajduje się bowiem w sercu stworzenia jako sługa Stwórcy.

— Pastores gregis, 86

Linki zewnętrzne

• Hasło "Ekologia ludzka" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich