Bułgaria

Bułgaria - (właść. Republika Bułgarii, bg. Република България) - państwo w Europie południowo-wschodniej, na Półwyspie Bałkańskim. Od końca XIV wieku do 1878 roku znajdowało się pod panowaniem Imperium Osmańskiego, po II wojnie światowej weszła w orbitę wpływów ZSRR. Członek Unii Europejskiej od 2007 roku. Jan Paweł II odwiedził Bułgarię w maju 2002 roku podczas Pielgrzymka zagraniczna (96).

Struktura religijna

Według spisu przeprowadzonego w 2010 roku przez pozarządową organizację międzynarodową The Joshua Project, ponad 83 proc. Bułgarów przyznaje się do wyznawania chrześcijaństwa prawosławnego. Drugą co do wielkości religię stanowi islam z blisko 12, 5 proc, wyznawców, głównie pochodzenia tureckiego. Nieco ponad 1 proc. obywateli kraju wyznaje katolicyzm, zarówno w obrządku łacińskim, jak i bizantyjskim. Około 11 proc. mieszkańców nie jest związana z żadnym wyznaniem religijnym. Nieco inne dane pochodzą ze Spisu Powszechnego Bułgarii z 2011 roku, gdzie związek z prawosławiem deklaruje prawie 60 proc. obywateli, prawie 22 proc. określa się jako nie należący do żadnej grupy wyznaniowej, 9 proc. jest ateistami, niespełna 8 proc. muzułmanami, a katolikami - 0, 7 proc. Bułgarów.

Prawosławie

Władca Bułgarów Michał I Borys przyjął chrzest w obrządku bizantyjskim w 864 lub 865 roku, co automatycznie uczyniło z chrześcijaństwa oficjalną religią państwową. Pomimo wielowiekowego panowania tureckiego, bułgarskie chrześcijaństwo przetrwało okres muzułmańskiego naporu. Bułgarska Cerkiew Prawosławna na przetrzeni dziejów kilkukrotnie zyskiwała i traciła autokefalię. Ostatecznie uzyskałą ja po zakończeniu II wojny światowej. W 1953 roku odnowiono funkcjonowania Patriarchatu Bułgarii. Obecnie dzieli się na 13 eparchii (diecezji) o statusie metropolii w kraju i dwie obejmujące bułgarską diasporę na całym świecie. Cerkiew dysponuje także ponad 3200 parafiami, 123 monasterami męskimi i żeńskimi, dwoma uczelniami wyższymi i dwoma seminariami duchownymi. Duchowym centrum bułgarskiego prawosławia jest monaster w Rile, znajdujący się 120 km od stolicy kraju - Sofii. Bułgarska cerkiew posługuje się w większości kalendarzem gregoriańskim, a jej zwierzchnkiem jest od 2013 patriarcha Neofit.

Katolicyzm

Na szerszą skalę chrześcijaństwo łacińskie zaczęło przenikać na tereny dzisiejszej Bułgarii w okresie średniowiecza. Pod dojściu do władzy komunistów w 1945 roku, Kościół katolicki obdywu obrządków poddany został krwawym prześladowaniom, trwającym do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Największe skupiska bułgarskich katolików żyją w mieście Płowdiw położonym w środkowej części kraju oraz w niektórych miejscowościach na północy Bułgarii. Katolicy w kraju są wiernymi dwóch obrządków: łacińskiego, liczącego dwie diecezje: sofijsko-płowdiwską oraz nikopolską z około 10 tys. wiernymi oraz bizantyjsko-słowiańskiego, istniejącego od połowy XIX wieku i liczącego według różnych danych od 30 do 60 tys. wyznawców. Obydwa obrządki mają wspólnego biskupa noszącego tytuł Apostolskiego Egzarchy Bułgarii. W 1995 roku Jan Paweł II udzielił tej godności Christo Projkowowi.

Jan Paweł II a Bułgaria

Bułgaria w nauczaniu i posłudze papieskiej

Temat związków Bułgarii z chrześcijaństwem znalazł swoje miejsce już w czasie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. W homilii wygłoszonej na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie 3 czerwca 1979 roku papież rozwijając wątek wschodniego i zachodniego "płuca Europy" i słowiańskiej tożsamości chrześcijańskiej przypomniał o chrzcie Bułgarii w IX wieku w kontekście chrystianizacji innych narodów Europy środkowej i wschodniej.

Kilka dni później, podczas spotkania z młodzieżą w kościele oo. Paulinów na krakowskiej Skałce 8 czerwca 1979 roku w gronie delegacji studentów witających Jana Pawła II znalazła się Bułgarka, której papież okazał szczególną serdeczność. Spotkanie z młodą Bułgarką zostało uwiecznione na filmie dokumentalnym Pielgrzym w reżyserii Andrzeja Trzos-Rastawieckiego z 1979 roku.

Relacje dyplomatyczne

Za pontyfikatu Jana Pawła II doszło do nawiązania pełnych stosunków dyplomatycznych Bułgarii ze Stolicą Apostolską w 1991 roku. W tym samym roku, Żeliu Żelew, pierwszy niekomunistyczny prezydent Bułgarii oficjalnie zaprosił papieża do złożenia wizyty w swoim kraju.

Tzw. ślad bułgarski w związku z zamachem 13 maja 1981

Przez kilka lat po zamachu na życie papieża w mediach zachodnich popularna była teza o tzw. śladzie bułgarskim w spisku na życie Jana Pawła II. Według tej hipotezy, główny inspirator zamachu, wysokie kierownictwo ZSRR i radzieckie służby specjalne zleciły przygotowanie ataku tajnym służbom bułgarskim (KDS), posiadającym dobre kontakty z tureckimi i bliskowschodnimi organizacjami terrorystycznymi. Bułgarska bezpieka miała bezpośrednio zlecić wykonanie zamachu Mehmetowi Ali Ağcy. Poszlakami w związku z tymi podejrzeniami był fakt, że tuz po schwytaniu zamachowca na Placu św. Piotra w Rzymie, znaleziono przy nim kartkę z kilkoma numerami telefonów, w tym, do wysokiego rangą przedstawiciela bułgarskich linii lotnicznych w Rzymie Siergieja Antonowa oraz, jak ustalono później, kontaktem telefonicznym do tajnego rezydenta bułgarskich służb specjalnych w stolicy Włoch, majora Żeliu Wasiliewa .

Początkowo wskazujący na niepodległościowe organizacje palestyńskie jako głównych mocodawców zamachu, Ağca dopiero w 1982 roku zaczął lansować wersję, iż jego głównymi zleceniodawcami były bułgarskie służby specjalne, które jednocześnie miały namawiać Turka do zamachu na życie Lecha Wałęsy, który w lutym 1981 roku przebywał w Rzymie i Watykanie z delegacją Solidarności. Według nowych zeznań Ağcy, Bułgarzy mieli w dniu zamachu dowieźć go, oraz drugiego wykonawcę zamachu Orala Celika samochodem w okolice Placu św. Piotra, a nawet czynnie uczestniczyć w ataku, detonując w tłumie wiernych granaty hukowe, które miały doprowadzić do chaosu i paniki wśród uczestników audiencji papieskiej.

Jesienią 1982 roku włoski wymiar sprawiedliwości prowadzący śledztwo w sprawie zamachu wydał nakaz aresztowania trzech obywateli Bułgarii, którzy zostali oskarżeni o współudział w zamachu. Trzecim oskarżonym, obok Antonowa i Wasiliewa był dyplomata Todor Ajwazow. Zdołano jednak aresztować tylko Siergieja Antonowa, gdyż dwóch innych oskarżonych zdążyło wyjechać do Sofii. Proces Antonowa rozpoczął sie w maju 1985 roku i trwał niemal rok. W jego trakcie, oskarżony konsekwetnie odmawiał przyznania się do winy. Z braku dostatecznych dowodów został uniewinniony i wkrótce powrócił do Bułgarii, gdzie zmarł z przyczyn naturalnych w 2007 roku.

Istnienie "bułgarskiego śladu" zakwestionowała w 2011 roku dwójka dziennikarzy: Włoch Marco Ansaldi z dziennika "La Reppubblica" i Turczynka Yasemin Taskin, badająca organizację terrorystyczną Szare Wilki" z którą związany był Ali Ağca. W książce Uccidete il Papa. La verità sull'attentato a Giovanni Paolo II (Zabijcie papieża. Prawda o zamachu na Jana Pawła II) starają się udowodnić tezę, że "ślad bułgarski" był sfabrykowany przez zachodnie służby wywiadowcze i think-tanki. Zdaniem dziennikarzy, głównym i wyłącznym zleceniodawcą i inspiratorem zamachu była organizacja "Szare Wilki".

Pielgrzymka w maju 2002 roku

Podróż apostolska Jana Pawła II do Bułgarii w dniach 23-26 maja 2002 roku koncetrowała się na dwóch zasadnicznych celach: pogłębianiu dialogu ekumenicznego z Bułgarską Cerkwią Prawosławną oraz spotkanie z bułgarską wspólnotą katolicką. Wizyta Papieża przypadła w czasie święta państwowego Bułgarii związanego z postaciami Apostołów Słowian - Cyryla i Metodego. Papież modlił się w katedrze św. Aleksandra Newskiego w Sofii, największej świątyni prawosławnej na Bałkanach. W siedzibie Patriarchy Bułgarii spotkał się z ówczesnym zwierzchnikiem Kościoła prawosławnego w Bułgarii - patriarchą Maksymem oraz członkami Świętego Synodu. Ojciec Święty wyraził podziw dla wielowiekowej misji Kościoła bułgarskiego, który pomimo wielu przeciwności wytrwale i owocnie głosił Słowo Boże. Podkreślił również fakt, iż pierwsza w historii wizyta papieża w Bułgarii świadczy o postępującej komunii między Kościołami. Zaznaczył jednak, że na tym polu jeszcze wiele pozostaje do zrobienia: Chrystus Pan założył jeden jedyny Kościół, a my dziś stoimy wobec świata podzieleni, jak gdyby sam Chrystus był podzielony. Ten brak jedności jawnie sprzeciwia się woli Chrystusa, jest zgorszeniem dla świata, a przy tym szkodzi najświętszej sprawie przepowiadania Ewangelii wszelkiemu stworzeniu.

Duże znaczenie miała wizyta Ojca Świętego w prawosławnym monastyrze w Rile - duchowej stolicy Bułgarii. Witając Jana Pawła II, igumen klasztoru bp Joan powiedział, że odwiedziny te pozostaną na zawsze w ciszy tego świętego miejsca. W swym przemówieniu powitalnym bp Joan wiele uwagi poświęcił tematyce ekumenicznej: Już od dziesięciu wieków Kościół prawosławny i Kościół rzymskokatolicki są podzielone. Ale czym jest tysiąc lat, skoro Dawid śpiewa w Psalmach: «Utrwalę na wieki twoje potomstwo i tron twój utrwalę z pokolenia na pokolenie. Mury podziałów nie sięgają nieba. Jak każde ludzkie dzieło, również i one nie są wieczne. Ludzie je wznieśli, ludzie muszą je obalić. Papież skupił się na znaczeniu wschodniego monastycyzmu w historii Kościoła powszechnego. Jakże wielkie jest chrześcijańskie świadectwo wspólnoty monastycznej, kiedy żyje ona w autentycznej miłości! Wobec takiego świadectwa nawet niechrześcijanie skłonni są uznać, że Pan nieustannie żyje i działa w swym ludzie.

Drugą część podróży apostolskiej Jan Paweł II poświęcił bułgarskim katolikom. W Sofii spotkał się dwukrotnie ze wspólnotami Kościoła katolickiego: w konkatedrze pw. św. Józefa z wiernymi obrządku łacińskiego i w katedrze pw. Zaśnięcia NMP z wiernymi obrządku bizantyńsko-słowiańskiego. Dla katolików najważniejszym momentem pielgrzymki była msza św. sprawowana przez Papieża w Płowdiwie, połączona z beatyfikacją trzech duchownych bułgarskich rozstrzelanych przez komunistów w 1952 roku: Jozafata Sziszkowa, Kamena Wiczewa i Pawła Dżidżowa. Na zakończenie Eucharystii Papież dokonał Aktu zawierzenia Matce Bożej narodu bułgarskiego. Podczas ceremonii pożegnalnej Ojciec Święty przytoczył słowa papieża Jana XXIII, który przez długie lata był nuncjuszem apostolskim w Bułgarii: Jeżeli ktoś z Bułgarii znajdzie się w pobliżu mojego domu nocą, pośród trudów życia, zawsze zobaczy w moim oknie zapaloną lampę. Niech zapuka! Niech zapuka! Nikt go nie będzie pytał, czy jest katolikiem, czy prawosławnym: brat z Bułgarii, to wystarczy.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o Bułgarii

Tak. Chrystus tego chce. Duch Święty tak rozrządza, ażeby to zostało powiedziane teraz, tutaj w Gnieźnie, na ziemi piastowskiej, w Polsce, przy relikwiach św. Wojciecha i św. Stanisława, wobec Wizerunku Bogarodzicy-Dziewicy, Pani Jasnogórskiej i Matki Kościoła. Trzeba, ażeby przy sposobności chrztu Polski była przypomniana chrystianizacja Słowian: Chorwatów i Słoweńców, wśród których pracowali misjonarze już około 650 r. i z którymi niedawno w Bazylice św. Piotra w ich chorwackim języku dziękowałem Bogu za więcej niż 1000 lat, za 1100, 1300 lat ich wiary i wierności dla Stolicy Apostolskiej. I trzeba, żeby tutaj była przypomniana chrystianizacja Bułgarów, których książę Borys I przyjął chrzest w 864 lub 865 r., Morawian i Słowaków — do nich docierali misjonarze przed 850 r., a potem umocnili tam wiarę święci apostołowie Słowian: Cyryl i Metody, którzy przybyli do Państwa Wielkomorawskiego w 863 r., Czechów, których księcia Bořivoja ochrzcił w 874 r. św. Metody. W zasięgu działalności św. Metodego i jego uczniów znajdowali się także Wiślanie oraz Słowianie zamieszkujący Serbię. Trzeba też, aby był przypomniany chrzest Rusi w Kijowie w 988 r.

— Homilia podczas Mszy św. na Wzgórzu Lecha, Gniezno, 3.6.1979

Dzięki swemu położeniu geograficznemu Bułgaria służy jako pomost między Europą Zachodnią a Południową, tak jak swego rodzaju duchowe skrzyżowanie dróg, kraj kontaktów i wzajemnego zrozumienia. Tu styka się bogactwo ludzkie i kulturowe różnych regionów kontynentu: było ono i jest chętnie przyjmowane i szanowane. Pragnę złożyć publicznie hołd tradycyjnej gościnności Bułgarów, wspominając zwłaszcza szlachetny wysiłek poczyniony, aby uratować tysiące Żydów podczas II Wojny Światowej.

— Przemówienie powitalne w Sofii, 23.5.2002

Wśród Słowian Półwyspu Bałkańskiego działalność świętych Braci zaowocowała jeszcze widoczniej. Dzięki ich apostolstwu utwierdziło się w Chorwacji chrześcijaństwo już wcześniej tam zakorzenione. Głównie za pośrednictwem uczniów wygnanych z pierwotnego terenu działania, misja cyrylo-metodiańska przyjęła się i rozwinęła wspaniale w Bułgarii. Tutaj, dzięki św. Klemensowi z Ochrydy, powstały bardzo prężne ośrodki życia klasztornego i tu szczególnie rozwinął się alfabet, zwany cyrylicą. Stąd też chrześcijaństwo przeszło na dalsze tereny, poprzez pobliską Rumunię dotarło na ziemie Rusi Kijowskiej, rozszerzając się potem na wschód od Moskwy.

— Slavorum apostoli, 24