Chrzest

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. ks. Arkadiusz OLCZYK 


Chrzest – (gr. baptizein; łac. baptismus – obmywać, zanurzać; staropol. christiti − znaczyć imieniem Chrystusa, czynić chrześcijaninem) – sakrament chrześcijańskiej inicjacji, włączający człowieka do wspólnoty Kościoła Chrystusowego przez obrzęd obmycia wodą w imię Trójcy Świętej.

Dane nt. chrztu

Chrzest gładzi grzech pierworodny oraz wszystkie grzechy osobiste i kary za grzechy, zapoczątkowuje w człowieku życie nadprzyrodzone (w łasce Bożej), wyciska niezatarte duchowe znamię upodabniające do Chrystusa oraz stanowi fundament jedności ludu Bożego Nowego Przymierza. Jest udzielany jeden raz przez polanie lub zanurzenie w wodzie i nie może być powtórzony. Należy przy tym wypowiedzieć formułę: [imię], ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Zwyczajnymi szafarzami chrztu są biskupi, kapłani i diakoni, zaś w niebezpieczeństwie śmierci każdy człowiek (nawet niewierzący), kierujący się właściwą intencją. Rozróżnia się chrzest wodą, chrzest pragnienia oraz chrzest krwi (męczeństwo).

Sakrament chrztu został ustanowiony przez zmartwychwstałego Chrystusa, który w tzw. mowie misyjnej [1] przekazał uczniom swoją wolę udzielania chrztu wszystkim narodom. Kościół pierwotny od początku włączał przez chrzest do swej wspólnoty nowych członków [2][3]. W zwyczaju przyjmowania chrztu przez „całe domy” [4][5] najdawniejsza Tradycja chrześcijańska potwierdza praktykę chrztu dzieci. Najczęściej chrzczono przez zanurzenie w wodzie (przy źródle, w rzece, jeziorze), zaś przy większej liczbie osób i w więzieniach przez trzykrotne polanie wodą głowy z równoczesnym wypowiedzeniem formuły chrzcielnej. Zaczęły też powstawać tzw. baptysteria, czyli baseny do chrzczenia, z czasem przekształcono je w chrzcielnice kościelne. Wraz z rozszerzaniem się chrześcijaństwa stopniowo dodawano nowe obrzędy. Przyjęcie chrztu poprzedzał okres katechumenatu (w II wieku trwał około 3 lat). Po „Edykcie mediolańskim” (w roku 313) doszedł zwyczaj odprawiania egzorcyzmu wobec kandydatów. Obrzędy chrztu (tzw. „scrutinia”) odprawiano w okresie Wielkiego Postu, najczęściej w niedziele. Po chrzcie biskup udzielał neofitom sakramentu bierzmowania oraz dopuszczano ich do Eucharystii. Od IX wieku upraszczano obrzędy poprzedzające i z racji dużej śmiertelności noworodków skracano termin od narodzin do chrztu nawet do 3 dni. Ryt chrztu ujednolicono w potrydenckim „Rytuale rzymskim” (1614) i zamieszczono oddzielne formuły dla dorosłych i dzieci. Sobór Watykański II zalecił opracowanie nowego obrzędu chrztu [6], został on wprowadzony w Polsce na Wielkanoc 1973 roku („Obrzędy chrztu dzieci”, Katowice 1972). Pierwszeństwo ma obecnie chrzest większej liczby dzieci, podczas mszy świętej, w obecności wiernych, w dialogu między szafarzem a rodzicami i chrzestnymi.

Nauczanie Jana Pawła II nt. chrztu

Jan Paweł II przez 25 lat swego pontyfikatu osobiście udzielił sakramentu chrztu 1378 osobom. Problematyka chrztu stanowi jeden z zasadniczych tematów kerygmatu papieskiego i wpisuje się w dziedzictwo myśli kolejnych papieży oraz Soboru Watykańskiego II. Głoszenie Ewangelii i udzielanie chrztu stanowi bowiem centrum apostolskiego posłannictwa Kościoła.

Zdaniem Papieża, chrzest oznacza i sprawia mistyczne, ale rzeczywiste wcielenie w ukrzyżowane i zwycięskie ciało Jezusa. Przez ten sakrament Jezus zanurza człowieka w swoją śmierć, aby zanurzyć go w swoim zmartwychwstaniu [7], uwalnia go ze „starego człowieka” i przyobleka w „człowieka nowego”, czyli w samego siebie [8]. Papież wyraźnie odwołuje się tutaj do nauczania św. Pawła, będącego wiernym echem nauki samego Jezusa [9][10].

Jan Paweł II w licznych dokumentach oraz przy różnych okazjach tłumaczy wieloaspektowość oraz bogactwo znaczeń wydarzenia chrzcielnego. Rozwija naukę Soboru Florenckiego, iż przez chrzest stajemy się członkami Chrystusa i członkami Ciała Kościoła [11]. Tym samym akcentuje prawdę teologiczną o adopcji poprzez chrzest, kiedy uzyskujemy status dziecka Bożego w Chrystusie. Papież wyraża to w słowach: Każdy chrześcijanin obmyty wodą ze świętego źródła słyszy głos, który niegdyś rozległ się nad brzegiem Jordanu: „Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie” [12] i wtedy wie, że został przyłączony do umiłowanego Syna, sam stając się synem przybranym […] i bratem Chrystusa [13]. Chrzest jest zatem osobowym zjednoczeniem z Chrystusem i włączeniem w Jego misterium paschalne. Stanowi moment konsekracji całego człowieka [14]. Papież podkreśla, iż zbawienie zawarte w chrzcie jest zaproszeniem człowieka do komunii miłości z Trójcą Świętą: każdy ochrzczony staje się dzieckiem Boga Ojca, Jezus, Syn Boży, staje się jego bratem, a Duch Święty obdarza go swoją miłością [15]. Od momentu chrztu chrześcijanin nastawiony jest całą egzystencją na Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym. Ponadto Duch Święty czyni ochrzczonego żywym członkiem eklezjalnego Ciała Chrystusa, czyli Kościoła.

Papież często przypomina, że warunkiem pełnego przeżycia chrztu jest nawrócenie [16], w praktyce Kościoła katolickiego od człowieka dorosłego wymagane jest ono przed chrztem, a od małego dziecka, gdy osiągnie dojrzałość. Dar „nowego życia” domaga się wiary jako czynnej odpowiedzi człowieka. Zdaniem Papieża, sakrament ten żąda wypełnienia przyrzeczeń chrzcielnych, czyli podjęcia moralnych zobowiązań. Człowiek, stając się „dzieckiem Bożym”, winien żyć jako „dziecko Boże” (np. miłując bliźniego [17]). Aspekt bytowy nowej godności człowieka winien znaleźć dopełnienie w wymiarze „nowości” jego życia moralnego [18].

Przyjęcie chrztu jest uznaniem nad sobą władzy Chrystusa jako Pana i oddaniem się Jemu do dyspozycji. Staje się to możliwe dzięki otrzymanemu podczas chrztu znamieniu przynależności [19]. Jan Paweł II wypracowuje, na bazie nauczania Pawłowego, całą mistykę życia „uchrystusowionego” [20][21]. Chrzest postuluje duchowość ustawicznego umierania grzechu oraz radykalne odnowienie „starego człowieka”. Wówczas ma miejsce piękna walka, która czyni człowieka bardziej godnym jego powołania do życia w niebie, ale również bardziej doskonałym. Ostatecznie chrzest jest początkiem powołania do świętości, które chrześcijanin winien ożywiać życiem sakramentalnym, zwłaszcza uczestnictwem w Ofierze eucharystycznej [22][23]. Ze świętością osobistą wiąże się postawa świadectwa wiary oraz zadanie budowania świętości Kościoła i uświęcania świata, czyli ewangelizacji [24][25].

Chrzest można rozważać w różnych aspektach: prawnym, socjologicznym czy teologicznym. W nauczaniu papieskim akcent jest wyraźnie położony na ten ostatni wymiar. Papież wydobywa całą duchowość sakramentu chrztu, która wytycza pełnię życia chrześcijańskiego. Prezentuje bogactwo parenezy (nauki moralnej) płynącej z chrztu, który ideę „nowego życia” wyraża najpierw w postaci indykatywu (dar), a następnie imperatywu (zadanie).

Przypisy

  1. Mk 16,15-18
  2. Dz 8,12.36
  3. Rz 6,3
  4. 1 Kor 1,16
  5. Dz 11,14
  6. Sobór Watykański II. Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium (4.12.1963), 67-70
  7. por. Rz 6,3-5
  8. Christifideles laici 12
  9. por. Ga 3,27
  10. Ef 4,22-24
  11. Sobór Watykański II. Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica (4.12.1963), 1314
  12. Łk 3,22
  13. Christifideles laici 11
  14. por. Redemptoris donum 7
  15. Dominum et Vivificantem 52
  16. por. Redemptoris missio 47
  17. 1 J 3,10
  18. por. Dominum et Vivificantem 52
  19. por. Ef 1,13
  20. por. Christifideles laici 12
  21. Redemptoris donum 7
  22. por. {http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 Veritatis splendor} 21
  23. Christifideles laici 33
  24. por. Christifideles laici 29
  25. Ecclesia in Africa 74

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

Inne dokumenty Kościoła

  • Katechizm Kościoła Katolickiego., Poznań 2002, 1213-1284.

Publikacje innych autorów

  • J. Kudasiewicz, A. Skowronek. Chrzest. [W:] Encyklopedia katolicka., T. 3, red. F. Gryglewicz i in. Lublin 1979-2002, W. Świerzawski. Chrzest., Wrocław 1984;
  • W. Słomka. Chrzest jako podstawa duchowości chrześcijańskiej., [w:] Chrzest – nowość życia., red. A. J. Nowak;
  • W. Słomka. Homo meditans., T. 10, Lublin 1992;
  • J. Nagórny. Chrzest – nowe życie w moralności Nowego Przymierza., [w:] tamże;
  • K. Jeżyna. Chrzest podstawą nowej ewangelizacji jako odpowiedzialności za Kościół, „Roczniki Teologiczne”, 49:2002 z. 3, Lublin 2002.