Działalność naukowa Karola Wojtyły

Działałność naukowa Karola Wojtyły - badania z zakresu filozofii Boga, teorii poznania, etyki oraz antropologii prowadzone przez Karola Wojtyłę od połowy lat czterdziestych do momentu wyboru na papieża w październiku 1978 roku. Apogeum pracy naukowej przyszłej głowy Kościoła katolickiego przypadło na lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XX wieku.

Formacja intelektualno-duchowa

Podczas nauki w szkole średniej Wojtyła przejawiał zamiłowanie do przedmiotów humanistycznych, zwłaszcza języka polskiego, historii i filozofii. Po zdaniu matury w 1938 roku zapisał się na studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie fascynowała go twórczość polskich romantyków, zwłaszcza Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida, poezja Jana Kochanowskiego oraz dzieła teatralne Stanisława Wyspiańskiego. Na początku okupacji hitlerowskiej, pod wpływem poznanego w parafii na Dębnikach Jana Tyranowskiego rozpoczął się również, trwający do końca życia intelektualno-duchowy związek Wojtyły z XVI-wieczną hiszpańską mistyką karmelitańską, szczególnie dziełami świętego Świętego Jana od Krzyża i Teresy z Avila.

Wyraźne ślady romantycznych, mesjanistycznych i mistycznych fascynacji Wojtyły widoczne były w działalności Teatru Rapsodycznego, założonego w konspiracji jesienią 1941 roku przez Mieczysława Kotlarczyka. Wojtyła blisko współpracował z tą grupą do momentu wstąpienia do tajnego seminarium duchownego w 1942 roku. Po latach, Jan Paweł II wspominał, że to właśnie na początku lat 40. w jego rozwoju intelektualnym nastąpiło wyraźne przesunięcie od fascynacji literaturą i teatrem w kierunku filozofii, antropologii i teologii.

W dziedzinie filozofii Wojtyła przejawiał zainteresowanie zarówno klasyczną myślą Tomasza z Akwinu oraz kierunkami neotomistycznymi, jak też fenomenologią Edmunda Husserla oraz wyrosłą na jej gruncie etyką Maxa Schelera. Po II wojnie światowej, Wojtyła zbliżył się także do personalizmu, reprezentowanego przez naukowców i pisarzy w rodzaju Emmanuela Mouniera, Jacquesa Maritaine`a oraz Gabriela Marcela.

Pierwsze kroki naukowe. Studia w Rzymie

Wojtyła rozpoczął swoje pierwsze samodzielne zajęcia uniwersysteckie jeszcze przed święceniami kapłańskimi. Od wiosny 1945 do lata 1946 roku prowadził w Seminarium Duchownym Archidiecezji Krakowskiej proseminarium dla pierwszych roczników kleryków z zakresu historii dogmatu. Wykładowcy krakowskiego seminarium, jak i sam kard. Adam Stefan Sapieha wiązali duże nadzieje z rozwojem intelektualnym młodego kleryka i zdecydowali się na przyśpieszenie o ponad pół roku jego święceń, tak, aby wkrótce po nich mógł udać się na studia doktoranckie do Rzymu.

Do Wiecznego Miasta ks. Wojtyła dotarł na przełomie listopada i grudnia 1946 roku, gdzie wstąpił na Wydział Teologiczny na Papieskim Międzynarodowym Uniwersytecie Angelicum (noszącym współcześnie nazwę Papieskiego Uniwersytetu Świętego Tomasza z Akwinu). Tematem rozprawy doktorskiej, którą przygotował w ciągu dwóch lat były Zagadnienia wiary u św. Jana od Krzyża. Dyplom summa cum laudae otrzymał w czerwcu 1948 roku.

Tematyka pracy doktorskiej. Mistycyzm i obiektywizm

Promotorem doktoratu Wojtyły był wybitny francuski teolog i filozof o. Reginald Garrigou-Lagrange OP (1877-1964), jeden z najbardziej wpływowych XX-wiecznych neotomistów.

Punktem wyjścia pracy Wojtyły koncetrującej się wokół ludzkiego doświadczenia wiary, zarówno w aspekcie mistycznym jak i intelektualnym, pozostaje konieczność zrozumienia godno­ści osoby ludzkiej i powołania człowieka w perspektywie nauki św. Jana od Krzyża.

Poprzez podniesienie godności człowieka do najwyższej miary, zostaliśmy równocześnie powołani do uczestnictwa w wewnętrz­nym życiu Boga. Wojtyła interesował się nie tylko samymi treściami przeżyć mistycznych człowieka, ale również metodologią ich naukowego opisu. Pod wpływem promotora przychylił się do wniosku, wobec którego wcześniej był sceptyczny, iż przeżycia mistyczne mogą być ujęte w karby obiektywizmu filozofii tomistycznej. W doktoracie pojawiają się po raz pierwszy wnioski i terminy, których znaczenie Wojtyła rozwijał będzie w latach sześćdziesiątych podczas pracy naukowej na KUL. Doświadczenie Boga u św. Jana od Krzyża określił w pracy jako „teologię podmiotu". Jej zadaniem jest odnalezienie bytowania człowieka zanurzonego w Bogu, co pomoże w odkryciu Boga w samym człowieku w sposób doświadczalny. Zdaniem Wojtyły, w swojej myśli teologicznej św. Jan od Krzyża koncentrował się właśnie na podmiotowej sferze odniesienia człowieka do Boga, które umożliwia wszelki rodzaj doświadczeń mistycznych.

Samodzielny pracownik naukowy. Habilitacja

W 1951 roku nowy metropolita krakowski abp Eugeniusz Baziak skierował ks. Wojtyłę do kontynuowania pracy naukowej i napisania habilitacji na istniejącym jeszcze wówczas Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jesienią 1953 roku Rada Wydziału podjęła decyzję o zakończeniu przewodu habilitacyjnego Wojtyły, przyjmując do recenzji jego pracę Próba opracowania etyki chrześcijańskiej według systemu Maxa Schelera. Recenzentami byli prof. Stefan Swieżawski z KUL oraz księża profesorowie Aleksander Usowicz CM i Władysław Wicher z UJ. Wszystkie recenzje miały charakter pozytywny. 3 grudnia 1953 roku Wojtyła otrzymał stopień doktora habilitowanego na Wydziale Teologii UJ (docenta etyki i teologii moralnej) i wygłosił okolicznościowy wykład Analiza aktu wiary w świetle filozofii wartości.

Przedmiot badań habilitacyjnych. Etyka personalistyczna

Ambicją habilitacyjną Wojtyły było zbudowanie naukowego pomostu pomiędzy klasyczną etyką św. Tomasza z Akwinu a współczesną etyką personalistyczną w wydaniu Maxa Schelera. Zdaniem naukowca, system Schelera nie nadaje się do naukowej interpretacji etyki chrześcijańskiej, jednakże może stanowić istotną pomoc metodologiczną w próbach jej całościowego opracowania. Wojtyła zwrócił uwagę, że w opisie czynów moralnych Scheler odrywał przeżycie moralne (lub doświadczenie) od jego sprawcy (czyli człowieka i osoby).

W punkcie wyjścia etyki Wojtyła odróżnił doświadczenie moralne i doświadczenie moralności. Pierwsze z nich jest związane ze sferą praktycznego życia, w której człowiek jest w stanie odróżnić postępowanie moralne od czynności technicznych i materialnych, np. wytwarzania przedmiotów. Czyn moralny człowieka jest nie tylko spełniany, ale również osoba go wykonująca jest jego świadkiem. Doświadczenie moralne ma charakter pierwotny i wyprzedza wszelką późniejszą refleksję nad moralnością. Z kolei doświadczenie moralności odnosi się do całej moralności, włączając wszystkie przeżycia i fakty moralne. W tym rodzaju doświadczenia nasz czyn odnosimy do normy moralności, będącej zasadniczą cechą każdego systemu etycznego. Doświadczenie moralności i doświadczenie człowieka zachodzą w jednym akcie etycznym, antropologicznym i metafizycznym.

Dalsza działalność. Związki z KUL

Po zlikwidowaniu przez władze komunistyczne Wydziału Teologicznego UJ w 1954 roku, Wojtyła przez krótki czas prowadził zajęcia dla kleryków IV i V roku semianriów Małopolski i Górnego Śląska dotyczących katolickiej nauki społecznej. W październiku tego samego roku został zatrudniony na Wydziale Filozoficznym KUL, gdzie rozpoczął proseminarium z zagadnień historii doktryn etycznych. W 1955 roku został członkiem-współpracownikiem Towarzystwa Naukowego KUL. Od roku akademickiego 1955/56 prowadził zajęcia z historii doktryn etycznych dla studentów III i IV roku prawa oraz seminarium z historii doktryn etycznych. Prowadził również wykład monograficzny Dobro i wartość.

W grudniu 1956 roku został oficjalnie mianowany zastępcą profesora przy Katedze Etyki KUL. Rok później nadano mu tytuł docenta.