Starość
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: XXX
Starość – okres życia następujący po wieku dojrzałym; w wymiarze biologicznym – wiąże się z osłabieniem funkcji życiowych, niekiedy także z chorobami i przejawami zniedołężnienia; osłabionym funkcjom fizycznym towarzyszą często zmiany w psychice (np. zamknięcie się w sobie, zmniejszona aktywność); w wymiarze społecznym − oznacza zakończenie aktywności zawodowej (emerytura, renta), połączone czasami z osłabieniem więzi społecznych; dla ludzi wierzących – okres przygotowania na „przejście” do wieczności.
Spis treści
Nauczanie Jana Pawła II nt. starości
Jan Paweł II wyróżnia trzy momenty tajemnicy ludzkiego istnienia: narodziny życia, jego rozwój i zmierzch. [...] starość jest trzecim etapem życia [1]. Porównując rytmy biologicznego życia człowieka z cyklami życia przyrody, nazywa za Cyceronem starość jesienią życia [2]. Natomiast ludzi przeżywających starość określa jako „ludzi starych” [3], „ludzi starszych” [4], „ludzi w podeszłym wieku” [5], „starców” [6], przy czym to ostatnie określenie stanowi nawiązanie do przekazu biblijnego. Jan Paweł II używa również metafor w stosunku do osób starszych, chcąc uwypuklić istotne aspekty starości. Posługując się wyrażeniem strażnicy pamięci zbiorowej [7], podkreśla, iż osoby starsze, kreując w przeszłości rzeczywistość, dały podwaliny pod teraźniejszość, zaś za pomocą określenia żywe biblioteki [8] wskazuje na bogactwo doświadczenia, z którego może czerpać kolejne pokolenie.
Problem starości Papież podejmował przede wszystkim w przemówieniach kierowanych do osób starszych, np. na spotkaniu z uczestnikami pielgrzymki Federacji Organizacji Emerytów i Osób Starszych (21.06.1982), na spotkaniu z osobami starszymi w Walencji (8.11.1982). Syntezę moralnego nauczania na temat starości można odnaleźć w przemówieniu wygłoszonym podczas zorganizowanej przez Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia konferencji „Kościół a ludzie starsi” (31.10.1998). Myśli, zawarte w tym przemówieniu, zostały rozwinięte i pogłębione w „Liście do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku” (1.10.1999), powstałym w roku ogłoszonym przez ONZ Rokiem Osób Starszych. Ważne uwagi na temat moralnych aspektów starości zostały przedstawione także w encyklice „Evangelium vitae”.
Jan Paweł II wskazuje na moralny wymiar starości, przedstawiając ją z jednej strony jako wartość, a z drugiej – jako zadanie. Ojciec Święty, akcentując przez cały okres pontyfikatu wartość ludzkiego życia, kładzie szczególny akcent na godność ludzkiej egzystencji w tych momentach i sytuacjach życiowych, w których człowiek jest słaby i cierpiący. Do takich sytuacji życiowych zalicza również okres starości. Papież pisze, iż jest to czas, szczególnie nacechowany mądrością, którą zwykle przynoszą lata doświadczeń [9]. Sens starości przedstawia bardzo szeroko, opierając się na przekazie biblijnym. W Piśmie Świętym starość bowiem cieszy się poważaniem i jest otoczona czcią [10]; długie życie jest postrzegane jako znak Bożej łaskawości [11]. Ojciec Święty przywołuje biblijne wzory osób starszych, które w historii zbawienia odegrały ważną rolę, m.in. Abrahama i Sarę (Rdz 17,15-22), Elżbietę i Zachariasza (Łk 1,5-25.39-79), Symeona i Annę (Łk 2,23-38) [12].
Starość, mając swoją specyficzną wartość, jawi się także jako moralne zadanie. Najpierw jest to zadanie dla samych ludzi starszych. Lata starości należy przeżywać w postawie ufnego zawierzenia Bogu […]; ten czas trzeba twórczo spożytkować, dążąc do pogłębienia życia duchowego przez usilniejszą modlitwę i gorliwą służbę braciom w miłości [13]. Okres starości stanowi też konkretne wyzwanie moralne dla społeczeństwa, tym bardziej że charakterystycznym zjawiskiem naszych czasów jest wzrost przeciętnej długości życia, co w połączeniu ze spadkiem płodności prowadzi do wyraźnego starzenia się ludności świata [14]. Pierwszą wspólnotą, która winna wspierać osoby starsze, jest rodzina, a przede wszystkim dzieci; są one do tego zobowiązane przez IV przykazanie Boże [15], a także przez inne biblijne napomnienia (por. Syr 3,12-15). Papież wyjaśnia, w czym winien wyrażać się szacunek wobec osób starszych: czcić ludzi starych znaczy spełniać trojaką powinność wobec nich: akceptować ich obecność, pomagać im i doceniać ich zalety [16], przy czym relacja między rodziną a ludźmi starszymi winna być postrzegana jako wymiana darów [17]. Jan Paweł II wskazuje także na pomocniczą, w stosunku do rodziny, rolę instytucji opieki socjalnej i podkreśla, iż instytucje te winny kierować się nie tylko kryteriami sprawności organizacyjnej, ale dobrocią i wrażliwością [18].
Szacunek wobec osób starszych jest tym potrzebniejszy, im bardziej we współczesnym świecie dochodzą do głosu tendencje, które – w imię mitu młodości i sprawności fizycznej [19], używając kryteriów wydajności i użyteczności [20] – spychają na margines ludzi starych jako zbędny ciężar [21] [22] [23], zmuszają ich do życia w samotności [24], a nawet propagują eutanazję [25]. Zdecydowanie sprzeciwiając się eutanazji jako jednemu z najbardziej niepokojących objawów kultury śmierci [26] oraz innym tendencjom zagrażającym osobom starszym, Papież kieruje do współczesnych ludzi apel: społeczeństwo powinno odkryć na nowo solidarność między pokoleniami, powinno odkryć sens i znaczenie starości; miarą jego cywilizacji jest ochrona, jaką otacza ono najsłabsze swoje jednostki [27].
Przypisy
- ↑ Przemówienie, Rzym, 31.10.1998
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 5
- ↑ np. Evangelium Vitae 57; 64
- ↑ np. Evangelium Vitae 46; 88; 94
- ↑ np. Przemówienie, Rzym, 31.10.1998
- ↑ np. Evangelium Vitae 8; 15
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 9
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 12
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 5
- ↑ Evangelium Vitae 46; por. 2 Mch 6,23
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999) 6; por. Rdz 11,10-32
- ↑ por. Przemówienie, Rzym, 31.10.1998; List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 6
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 16
- ↑ Przemówienie, Rzym, 31.10.1998
- ↑ por. List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 11
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 12
- ↑ Przemówienie, Rzym, 31.10.1998; por. Evangelium Vitae 94
- ↑ List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), 13
- ↑ Przemówienie, Rzym, 31.10.1998
- ↑ por. Evangelium Vitae 23
- ↑ por. Evangelium Vitae 64
- ↑ Familiaris consortio 27
- ↑ List do Rodzin Gratissimam sane 15
- ↑ por. Familiaris consortio 77
- ↑ np. Evangelium Vitae 15; 18
- ↑ Evangelium Vitae 64
- ↑ Przemówienie, Rzym, 31.10.1998
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II
- Evangelium Vitae 8; 15; 18; 23; 26-27; 46; 57; 64; 85; 87-88; 90; 92; 94;
- Familiaris consortio 21-22; 27; 41; 46; 71; 77;
- List do moich Braci i Sióstr – ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999);
- List do Rodzin Gratissimam sane 15;
- Orędzie na Światową Konferencję na temat starzenia się ludności, 26.07.1982;
- Przemówienie do uczestników konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia: „O szacunek dla ludzi w podeszłym wieku”, 31.10.1998.
Publikacje innych autorów
- K. Wiśniewska-Roszkowska. Starość jako zadanie. Warszawa 1989;
- L. Dyczewski. Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze. Lublin 1994;
- Jesień i zima życia. „Ethos” 12:1999 nr 47 (numer poświęcony przede wszystkim problematyce starości).
Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o starości
Linki zewnętrzne
Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich
