Transplantacja organów

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Piotr MORCINIEC 

Transplantacja organów – przeszczep narządów – przeniesienie organu lub tkanki z jednego osobnika do drugiego, bądź też w ramach jednego organizmu na inne miejsce.

Transplantacja organów w etyce chrześcijańskiej

Szybki rozwój chirurgii umożliwił postępy w dziedzinie działań rekonstruujących lub zastępujących chory narząd czy tkankę. Epokę transplantacji organów rozpoczął w 1902 roku w Wiedniu E. Ullmann próbą przeszczepienia psiej nerki. Natomiast pierwszej skutecznej transplantacji organu ludzkiego (nerka bliźniaka) dokonał w 1954 bostoński chirurg J. E. Murray. Główną przeszkodą w rozwoju transplantacji organów były odrzuty przeszczepów. Milowym krokiem stało się zrozumienie mechanizmów odpornościowych organizmu (immunologia), zwłaszcza odkrycie antygenów zgodności tkankowej oraz leków immunosupresyjnych. W ciągu kilkudziesięciu lat dokonało się przejście od kontrowersyjnych prób do uznanej terapii medycznej. Obecnie powszechnie akceptuje się transplantację organów jako metodę terapeutyczną, ratującą życie; trwa jednak dyskusja wokół istotnych kwestii etycznych. Nauczanie Piusa XII dało podstawy moralne dla transplantacji organów, pontyfikat Jana Pawła II przyczynił się zaś do pełnej akceptacji terapii przeszczepowej. Etyka chrześcijańska generalnie akceptuje terapeutyczne przeszczepianie organów i tkanek ludzkich, tak narządów parzystych, jak i pojedynczych (te ostatnie tylko od zmarłych), co jeszcze do niedawna nie było oczywiste. Transplantacyjne leczenie pacjenta wymaga bowiem ingerencji w integralność cielesną innej osoby (żywego dawcy) lub okaleczenia zwłok. Przełom stał się możliwy na skutek ewolucji w rozumieniu zasady całościowości.

Nauczanie Jana Pawła II nt. transplantacji organów

Jan Paweł II wyraźnie popiera transplantację organów, jako przejaw „kultury życia” i wielki postęp służący człowiekowi, choć akcentuje również istniejące zagrożenia. Przy przestrzeganiu zasady proporcjonalnego ryzyka, dawstwo organów (po śmierci) może zasługiwać na uznanie jako gest bezinteresowności i heroizm dnia codziennego, gdyż ratuje zdrowie i życie chorym pozbawionym nadziei . Pochwalające transplantację organów stanowisko Papieża znalazło swe odbicie w poprawionej wersji Katechizmu Kościoła Katolickiego (pkt 2296): oddawanie narządów po śmierci jest czynem szlachetnym i godnym pochwały. Dodane zdanie kodyfikuje ewolucję w uzasadnianiu dawstwa narządów: należy do niego zachęcać, ponieważ jest przejawem wielkodusznej solidarności. Punkt odniesienia dla transplantacji organów stanowi integralne dobro osoby. Jedynie właściwą formą oddania organu lub tkanki jest wolny dar jako akt miłości, mający swoje odniesienie w ofierze Chrystusa. Dlatego przeszczepianie jest niemoralne, jeśli świadomie nie wyraził na nie zgody pacjent lub osoba go reprezentująca, najczęściej bliski krewny. Zgoda formalna eksponuje prawo samostanowienia dawcy oraz wymiar daru. Wymóg zgody dotyczy biorców i dawców. Pacjentowi przysługuje prawo do rezygnacji z terapii oraz do wycofania wcześniejszej zgody. Także w przypadku zwłok wymagana jest wcześniejsza zgoda wyraźna lub przyzwolenie osoby upoważnionej, najczęściej członka rodziny. Moralnie niedopuszczalny jest handel organami, który prowadzi do uprzedmiotowienia ludzkiego ciała. Odrzucenie komercjalizacji dotyczy także ludzkich płodów. Spośród implantowanych narządów wyklucza się mózg i gruczoły płciowe jako związane z osobowością człowieka, uzasadniając, że chodzi o narządy, dzięki którym ciało w sposób specyficzny nabiera niepowtarzalnej jedyności osoby, do której ochrony jest zobowiązana medycyna.

Eksplantacja materiału do przeszczepu od żywego dawcy jest kontrowersyjna (zagrożenie życia dawcy, naruszenie integralności). Stąd należy najpierw do końca wykorzystać organy pochodzące od zmarłych. Takie działanie nie narusza pietyzmu wobec zwłok, bo jego etyczną granicą jest obowiązek miłości i służba bliźnim. Szacunek dla ciała zmarłej osoby wyraża się w zorganizowaniu pochówku, nie zawiera jednak kategorycznego nakazu zachowania integralności cielesnej zwłok. Możliwość pobrania narządów nie może ograniczać wysiłków wokół ratowania życia dawcy i jego leczenia, nigdy też nie może być przeprowadzona za cenę trwałego kalectwa lub śmierci dawcy. Niedopuszczalne jest pobieranie organów, zanim ich dawcy nie zostali uznani za zmarłych, według obiektywnych i adekwatnych kryteriów . Wypracowano powszechnie uznane kryterium wskazujące „z moralną pewnością” oznaki świadczące o śmierci człowieka (rozpad zintegrowanej całości). Za takie obiektywne i sprawdzalne uchodzi „kryterium neurologiczne”, tj. całkowite i nieodwracalne ustanie wszelkiej aktywności mózgowej (mózgu, móżdżku i rdzenia). To kryterium, jeśli jest rygorystycznie stosowane, nie pozostaje w sprzeczności z założeniami rzetelnej antropologii. Kościół szanuje kompetencje medycyny, stąd kryterium zostało uznane po potwierdzeniu przez Papieską Akademię Nauk (orzeczenia z 1985 i 1989). Doniosłe znaczenie etyczne posiada poprawna reglamentacja organów i sporządzenie listy oczekujących na transplantację według jasnych kryteriów pierwszeństwa, ponieważ istnieje poważny niedobór materiału przeszczepowego. Ze sprawiedliwości wynika wymóg stosowania kryteriów immunologicznych i klinicznych, nie zaś dyskryminujących (np. wiek, płeć, rasa, religia) lub utylitarnych (np. przydatność społeczna). Papież stanowczo odrzuca klonowanie istot ludzkich jako dawców organów oraz wykorzystanie embrionalnych komórek macierzystych, wskazując na alternatywne źródła tych ostatnich. Podejmując problemy transplantacji międzygatunkowych, Papież powołał się na naukę Piusa XII, podkreślił potrzebę interwencji antropologii i etyki, które winny wypracować kryteria działania.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Evangelium Vitae’’ 15; 63-64; 86.
• Listy: do Papieskiej Akademii Nauk "Etyczne aspekty transplantacji narządów", Rzym, 1 lutego 2005 roku
• Przemówienia: do uczestników I Międzynarodowego Kongresu Transplantacji Narządów, Rzym, 20.06.1991; do uczestników Kongresu Międzynarodowego

Towarzystwa Transplantologicznego, Rzym, 29.08.2000.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego 2296; 2301;
• Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia. Karta Pracowników Służby Zdrowia. Watykan 1995 - pkt. 83-91; 129.

Publikacje innych autorów

• R. Otowicz. Serce do wymiany. Etyczne aspekty transplantacji organów. „Przegląd Powszechny” 1992 nr 12;
• Etyczne aspekty transplantacji narządów. Red. A. Marcol. Opole 1996;
• A. Marcol. Możliwości i granice transplantacji narządów. STV 34:1996 nr 2;
• J. Wróbel. Dawstwo organów w perspektywie teologiczno-moralnej i pastoralnej. RT 44:1997 z. 3;
• Tenże. Człowiek i medycyna. Teologicznomoralne podstawy ingerencji medycznych. Kraków 1999;
• P. Morciniec. Etyczne aspekty transplantacyjnej terapii chorób neurozwyrodnieniowych. Opole 2000.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o transplantacji organów

Jak wiecie, Magisterium Kościoła od samego początku z niezmiennym zainteresowaniem śledzi uważnie rozwój chirurgicznej praktyki przeszczepu organów, której celem jest ratowanie od bliskiej śmierci oraz przedłużenie życia chorych.

Od czasów mojego czcigodnego poprzednika papieża Piusa XII, za którego pontyfikatu zapoczątkowano chirurgiczną praktykę przeszczepu narządów, Magisterium Kościoła nieustannie zajmuje się tą dziedziną.

Z jednej strony Kościół zachęca do dobrowolnego dawstwa narządów; z drugiej zaś zwraca uwagę na etyczne aspekty dawstwa, podkreślając obowiązek ochrony życia i godności zarówno dawcy, jak i biorcy. Wskazuje on również obowiązki specjalistów, którzy dokonują transplantacji narządów. Jest to złożona posługa na rzecz życia, w której trzeba pogodzić postęp techniczny z wymogami etyki oraz konieczność humanizacji relacji międzyludzkich z rzetelnym informowaniem opinii publicznej.

— List do Papieskiej Akademii Nauk "Etyczne aspekty transplantacji narządów", Rzym, 1 lutego 2005 roku

W takim kontekście, bogatym w wartości ludzkie i w miłość, rodzą się także gesty heroiczne. Są one najbardziej uroczystym wysławianiem Ewangelii życia, ponieważ głoszą ją poprzez całkowity dar z siebie; są chwalebnym objawieniem miłości największej, która każe oddać życie za ukochaną osobę (por. J 15, 13); są uczestnictwem w tajemnicy Krzyża, w której Jezus objawia, jak wielką wartość ma dla Niego życie każdego człowieka i jak realizuje się ono w pełni poprzez bezinteresowny dar z siebie. Oprócz faktów powszechnie znanych, istnieje jeszcze heroizm dnia codziennego, na który składają się małe lub wielkie gesty bezinteresowności, umacniające autentyczną kulturę życia. Pośród tych gestów na szczególne uznanie zasługuje oddawanie organów, zgodnie z wymogami etyki, w celu ratowania zdrowia, a nawet życia chorym, pozbawionym niekiedy wszelkiej nadziei.

— "Evangelium vitae", pkt 86

Linki zewnętrzne

• Hasło "transplantacja" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich