Veritatis splendor

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

Veritatis splendor (Podstawowe problemy nauczania moralnego Kościoła) - w odróżnieniu od innych encyklik kierowanych do całego Kościoła, wszystkich chrześcijan, a często do wszystkich ludzi dobrej woli, adresatami encykliki "Veritatis splendor" (opublikowanej w symbolicznym dniu 6 sierpnia 1993, w święto Przemienienia Pańskiego, a więc objawienia się blasku Bożej Prawdy) są biskupi – pasterze odpowiedzialni za głoszenie, wyjaśnianie i strzeżenie poprawności nauczanej wiary.

Tezy encykliki

Encyklika zawiera refleksję nad całością nauczania moralnego Kościoła, której konkretnym celem jest przypomnienie niektórych fundamentalnych prawd doktryny katolickiej w kontekście współczesnych prób jej podważenia lub zniekształcenia. Nie jest to jednak encyklika potępiająca kogokolwiek za poglądy lub sugerująca umieszczenie nieprawowiernych dzieł na indeksie. Dlatego nie występują w niej żadne odniesienia do konkretnych dzieł i osób. Jej celem bowiem, nie jest krytyka konkretnych środowisk, lecz ukazanie niebezpiecznych konsekwencji i fałszywych konkluzji szeroko dziś rozpowszechnionych poglądów. Przede wszystkim jednak jest to pierwsza w historii encyklika, która stanowi refleksję nad całością nauczania moralnego Kościoła. Ukazuje więc podstawy moralności chrześcijańskiej na tle współczesnych jej zagrożeń przez różnego rodzaju subiektywizm oraz relatywizm. Konkretny kontekst a zarazem szeroka perspektywa obejmująca dwadzieścia wieków nauczania Kościoła sprawiły, że encyklikę tę przygotowywano niezmiernie długo – ponad sześć lat. Śmiało jednak można ją nazwać swego rodzaju moralnym credo Kościoła katolickiego.

Encyklika składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym, nawiązującym do rozmowy Chrystusa z bogatym młodzieńcem, Ojciec Święty pokazuje, że źródłem dobra, a zatem także całej moralności jest sam Bóg. Na tym fundamencie opiera się – komentowany przez Jana Pawła II – Dekalog. Przykazania są pierwszym, niezbędnym etapem drogi do wolności, ale w moralności ewangelicznej zawarte jest coś więcej – powszechne wezwanie do doskonałości. Rozdział drugi, którego tytuł: Nie bierzcie więc wzoru z tego świata pochodzi z Listu do Rzymian św. Pawła, jest krytyczną refleksją nad niektórymi tendencjami współczesnej teologii moralnej. Rozdział trzeci, tytułem nawiązujący do 1 Listu Świętego Pawła do Koryntian: By nie zniweczyć Chrystusowego Krzyża, jest wezwaniem do życia w wierności prawdzie, nawet gdyby było to trudne i wiodło do męczeństwa. Z tej zachęty płynie wezwanie do świadectwa, do – opartej na fundamencie prawdy – nowej ewangelizacji.

Encyklika "Veritatis splendor" jest przede wszystkim encykliką o prawdzie, o dobru i złu, których obiektywność przekracza ludzkie uwikłania i okoliczności, oraz o sumieniu, które winno być świadkiem prawdy. Prawda ta jest jednak zawsze otwarta na ludzką wolność. W nauczaniu Jana Pawła II współczesne, mające liberalne korzenie przeciwstawienie wolności i prawdy zostaje zastąpione ich dialektyką, współzależnością. Odrzucenie istnienia prawdy absolutnej prowadzi bowiem do negacji obiektywności dobra i zła, a więc i moralności jako takiej. Dlatego tak istotne znaczenie ma nacisk położony w encyklice "Veritatis splendor" na fakt, że istnieją czyny zawsze złe, złe ze swej natury, czyny wewnętrznie złe. Do podobnych skutków prowadzi też negacja wolności. Zaprzeczenie wolności jest przecież odrzuceniem odpowiedzialności za podjęte czyny, a zatem także negacją moralności. Warunkiem czynów moralnych jest więc doświadczenie wolności. Dlatego Jan Paweł II cytuje w swej encyklice soborową Konstytucję duszpasterską "Gaudium et spes": Człowiek ... może zwracać się do dobra tylko w sposób wolny. Innym soborowym dokumentem, który Papież często cytuje, jest Deklaracja o wolności religijnej. Ojciec Święty, dostrzegając niebezpieczeństwo tyranii prawdy, pisze także – często powołując się na encyklikę "Centesimus annus" – o realności groźby religijnego fundamentalizmu, który ideologizuje prawdę religijną. Podkreśla przy tym, że prawda chrześcijańska ma antyideologiczny charakter (zaznaczając jednak, że w historii zdarzało się redukowanie chrześcijaństwa do ideologii). Jeżeli wolność nie jest skierowana ku prawdzie, oznacza jedynie samowolę. Odrzucenie prawdy absolutnej sprawia, że jedynym kryterium pozostają sumienie i wrażliwość jednostki, decydujące już nie tylko o aplikacji i interpretacji norm moralnych, ale i o samej ich treści, o samej naturze tego co jest dobre, a co złe. W rezultacie, w życiu społecznym najwyższe prawo do określania kryteriów dobra i zła – tego, co normalne i nienormalne – uzyskują badania statystyczne, pomiary opinii publicznej. Taki pogląd Ojciec Święty krytykuje jako nieprawdziwy. Tylko dzięki pojęciu obiektywnej prawdy w życiu ludzkim pojawia się realnie problem odpowiedzialności za swoje decyzje, a także za ich przygotowanie, a więc rozwój intelektualny oraz formowanie sumienia. Człowiek ma wewnętrzny obowiązek poszukiwania prawdy i kształtowania życia według jej wymagań – podkreśla mocno Jan Paweł II, nawiązując do nauki Soboru Watykańskiego II. Kryje się za tym optymizm antropologiczny: uznanie konieczności poznawania prawdy jest przecież zarazem uznaniem możliwości intelektualnych człowieka, który zdolny jest do jej poznania, oraz jego możliwości moralnych – jest on również zdolny do życia według poznanych kryteriów dobra i zła.

Wizja Ojca Świętego jest zatem apologią wolności. Człowiek – istota psychofizyczna zanurzona w polityce i kulturze – nie jest niewolnikiem żadnych sił i struktur, czy to biologicznych, psychicznych, ekonomicznych, politycznych, czy też kulturowych. Mają one na niego wpływ, niekiedy znaczny, ale jest on wyzwolony z wszelkich determinizmów. Decyzja o poszukiwaniu prawdy i próba życia zgodnego z nią może być podejmowana jedynie w pełni wolności. W realnym świecie jest to niekiedy wolność bardzo trudna. Greckie słowo martyrein oznacza zarówno świadectwo, jak i męczeństwo i nie jest to zbieżność przypadkowa. Dawanie świadectwa prawdzie może prowadzić niekiedy nawet do śmierci męczeńskiej. Dlatego, w skrajnych sytuacjach, jako możliwa konsekwencja przekraczania antynomii wolności i prawdy pojawia się w encyklice fragment poświęcony teologii męczeństwa. Kościół świadomy, że wierność prawdzie wymaga niekiedy heroizmu, nie narzuca człowiekowi owej prawdy, lecz ją proponuje: „Kościół, posłuszny prawdzie, którą jest Chrystus i którego obraz odbija się w naturze i godności osoby ludzkiej – Jan Paweł II cytuje fragment swojej adhortacji apostolskiej "Familiaris consortio" – tłumaczy normę moralną i przedkłada ją wszystkim ludziom dobrej woli, nie ukrywając, że wymaga ona radykalizmu i doskonałości. Moralność nie ma charakteru opresyjnego, nie tłumi ludzkiej wolności. Dla każdego człowieka jest propozycją odwołującą się do jego rozumności i wolności.

Linki zewnętrzne

Encyklika Veritatis splendor

Opracowania nt. encykliki Veritatis splendor

• Adam Boniecki, Katarzyna Kolenda-Zaleska, Zrozumieć papieża : rozmowy o Janie Pawle II, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2012 ISBN 9788324019380
• Jan Andrzej Kłoczowski, Zawierzyć prawdzie : o encyklikach Jana Pawła II : próba osobistej lektury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 ISBN 8308038875
• Jan Krucina, Co mówi Papież : nauczanie społeczne Jana Pawła II, TUM, Wrocław 2005 ISBN 8388301985
• Veritatis splendor : tekst i komentarze / Jan Paweł II ; red. Andrzej Szostek, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1989 ISBN 8322805608
• Encyklika Veritatis splendor Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich biskupów Kościoła katolickiego o niektórych podstawowych problemach nauczania moralnego Kościoła / Jan Paweł II ; komentarz Jan Krucina, TUM, Wrocław 1998 ISBN 8386204508
• Bernard Jurczyk (red.), Veritatis splendor : przesłanie moralne Kościoła : materiały z sympozjum KUL, 6-7 grudnia 1993 r., Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1994 ISBN 8322803478
• Józef Tischner, Czytając Veritatis splendor, Unum, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1994 ISBN 8385017771
• Christian Schulz, Encyklika Humanae vitae w świetle Veritatis splendor : odpowiedzialne rodzicielstwo jako model stosowania zasad katolickiej nauki moralnej, Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, Opole 2010 ISBN 9788373422360
• Ralph Martin, Kryzys prawdy : atak na wiarę, moralność i misję w Kościele katolickim, Kairos, Wrocław 1995 ISBN 8390337606
• Piotr Morciniec, Nie lękać się prawdy : Encyklika Veritatis splendor : cykl wykładów otwartych zorganizowany w okresie Wielkiego Postu 1994 przez Instytut Teologiczno-Pastoralny Filię KUL w Opolu oraz Opolski Klub Inteligencji Katolickiej, Wydawnictwo Św[iętego] Krzyża, Opole 1994 ISBN 8385025642
• Janusz Królikowski, Pójdź za mną : wprowadzenie do teologii moralnej, Pallottnium, Poznań 1997 ISBN 837014294X
• Grzegorz Chojnacki, Sumienie w świetle prawdy : komparatywna analiza koncepcji sumienia w encyklice "Veritatis splendor" i w Corpus Paulinum, Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana, Garmond, Poznań 2003 ISBN 8389250209
• Edward Janiak (red.), W prawdzie ku wolności : (w kręgu encykliki Veritatis splendor) : praca zbiorowa, PTF, Wrocław 1994
• Jan Galarowicz, Wsłuchując się w głos sumienia : komentarz do encykliki Veritatis splendor, Redakcja Uczelnianych Wdawnictw [i.e. Wydawnictw] Naukowo-Dydaktycznych. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 1997 ISBN 8390780607

Zobacz także

Moralność

Wolność

Sumienie