Pokuta (sakrament pokuty): Różnice pomiędzy wersjami

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
(Utworzył nową stronę „ Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, [http://www.polwen.pl/ Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne], Radom 2014 ...”)
 
Linia 21: Linia 21:
  
 
==Pokuta w nauczaniu Jana Pawła II==  
 
==Pokuta w nauczaniu Jana Pawła II==  
Papież poświęca problematyce cnoty pokuty i sakramentu pokuty niemal w całości adhortację [[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 Reconciliatio et paenitentia]] (1984). Wyjaśnia, że pokuta ma na celu przezwyciężenie zła, które pod różną postacią drzemie w człowieku, oraz ugruntowanie dobra w nim samym, jak też w relacjach z innymi, a zwłaszcza z Bogiem <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/807 Salvifici doloris], 12</ref>/ Mówi o potrójnym znaczeniu pokuty, rozumiejąc ją jako nawrócenie, skruchę i uczynek pokutny. Pierwsze znaczenie podkreśla wartość nawrócenia. Termin ten jest tłumaczeniem greckiego słowa „metanoia”, dosłownie oznaczającego przyzwolenie na przemianę ducha, która ma skierować człowieka ku Bogu. O p. w znaczeniu skruchy mówi Jezus w znamiennym upomnieniu: ''Jeśli (brat twój) żałuje, przebacz mu! I jeśliby siedem razy na dzień zawinił przeciw tobie i siedem razy zwróciłby się do ciebie, mówiąc: Żałuję tego, przebacz mu!'' (Łk 17,3-4). Skrucha, podobnie jak nawrócenie, nie będąc tylko uczuciem powierzchownym, jest prawdziwą przemianą duszy. Pokuta jako uczynek pokutny jest przechodzeniem od postawy nawrócenia i skruchy w gest ujawniający się na zewnątrz, czyli w czynienie pokuty. Jan Paweł II uważa, iż niezbędna jest katecheza, która posługując się pojęciami i terminami dostosowanymi do wieku i warunków kulturowych, moralnych i społecznych współczesnego człowieka, wyjaśniałaby, czym jest pokuta <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 Reconciliatio et paenitentia], 26</ref>.
+
Papież poświęca problematyce cnoty pokuty i sakramentu pokuty niemal w całości adhortację [[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 Reconciliatio et paenitentia] (1984). Wyjaśnia, że pokuta ma na celu przezwyciężenie zła, które pod różną postacią drzemie w człowieku, oraz ugruntowanie dobra w nim samym, jak też w relacjach z innymi, a zwłaszcza z Bogiem <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/807 Salvifici doloris], 12</ref>/ Mówi o potrójnym znaczeniu pokuty, rozumiejąc ją jako nawrócenie, skruchę i uczynek pokutny. Pierwsze znaczenie podkreśla wartość nawrócenia. Termin ten jest tłumaczeniem greckiego słowa „metanoia”, dosłownie oznaczającego przyzwolenie na przemianę ducha, która ma skierować człowieka ku Bogu. O p. w znaczeniu skruchy mówi Jezus w znamiennym upomnieniu: ''Jeśli (brat twój) żałuje, przebacz mu! I jeśliby siedem razy na dzień zawinił przeciw tobie i siedem razy zwróciłby się do ciebie, mówiąc: Żałuję tego, przebacz mu!'' (Łk 17,3-4). Skrucha, podobnie jak nawrócenie, nie będąc tylko uczuciem powierzchownym, jest prawdziwą przemianą duszy. Pokuta jako uczynek pokutny jest przechodzeniem od postawy nawrócenia i skruchy w gest ujawniający się na zewnątrz, czyli w czynienie pokuty. Jan Paweł II uważa, iż niezbędna jest katecheza, która posługując się pojęciami i terminami dostosowanymi do wieku i warunków kulturowych, moralnych i społecznych współczesnego człowieka, wyjaśniałaby, czym jest pokuta <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 Reconciliatio et paenitentia], 26</ref>.
 
   
 
   
 
Jan Paweł II stwierdza, że Kościół zna i docenia liczne i zróżnicowane formy pokuty – te o charakterze liturgicznym czy paraliturgicznym (np. akt pokuty we Mszy świętej, nabożeństwa przebłagalne i pielgrzymki), jak i o charakterze [[asceza|ascetycznym]], takie jak np. post. Jednak żaden z tych aktów nie jest równie znaczący ani w sposób nadprzyrodzony skuteczny, wznioślejszy, a równocześnie dostępniejszy w samym swym obrzędzie, jak sakarment pokuty To sam Jezus ustanowił i powierzył Kościołowi – jako dar swojej dobroci i miłości wobec wszystkich – specjalny sakrament dla odpuszczania grzechów popełnionych po chrzcie. Jest on objawieniem ojcowskiej dobroci Boga <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 tamże], 28</ref>.
 
Jan Paweł II stwierdza, że Kościół zna i docenia liczne i zróżnicowane formy pokuty – te o charakterze liturgicznym czy paraliturgicznym (np. akt pokuty we Mszy świętej, nabożeństwa przebłagalne i pielgrzymki), jak i o charakterze [[asceza|ascetycznym]], takie jak np. post. Jednak żaden z tych aktów nie jest równie znaczący ani w sposób nadprzyrodzony skuteczny, wznioślejszy, a równocześnie dostępniejszy w samym swym obrzędzie, jak sakarment pokuty To sam Jezus ustanowił i powierzył Kościołowi – jako dar swojej dobroci i miłości wobec wszystkich – specjalny sakrament dla odpuszczania grzechów popełnionych po chrzcie. Jest on objawieniem ojcowskiej dobroci Boga <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/395 tamże], 28</ref>.

Wersja z 12:36, 2 kwi 2014

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Jan ORZESZYNA


Pokuta – sakrament pokuty – (hebr. szub; gr. μετανοια, czyt. metanoia) – postawa moralna człowieka, oznaczająca ciągły proces nawracania się, wewnętrzną przemianę człowieka, jego radykalną odnowę i odrodzenie polegające na zerwaniu z grzechem i na nawróceniu się całym sercem do Boga z nadzieją na Jego miłosierdzie i z ufnością w pomoc Jego łaski. Temu nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek z powodu popełnionego zła i obrazy Boga (por. KKK 1431). Pokuta rozpatrywana jest w aspekcie aretologicznym i sakramentalnym.

Pokuta w nauce Kościoła katolickiego

Pokuta w aspekcie aretologicznym to cnota, czyli trwała dyspozycja moralna uzdalniająca człowieka do nieustannego zwracania się ku Bogu. Obejmuje różne czynności wewnętrzne i zewnętrzne, indywidualne i społeczne, zmierzające do przemiany serca, osłabienia przywiązania do grzechu i naprawy zła spowodowanego przez grzech. W średniowieczu pokutę klasyfikowano jako cnotę wyrównawczą, która rekompensuje w pewnym stopniu winę, czyli wyrównuje niesprawiedliwość wyrządzoną przez grzech Bogu. Św. Tomasz z Akwinu wiązał ją ze sprawiedliwością. Współczesna teologia sytuuje ją bliżej miłości. Paweł VI w konstytucji apostolskiej „Paenitemini” (17.02.1966) omawiał odwieczną praktykę pokuty z zastosowaniem jej do dzisiejszych czasów.

Cnota pokuty jest przede wszystkim postawą wewnętrzną, która powinna jednak znaleźć wyraz w zewnętrznych praktykach pokutnych. Czyny ascetyczne, istotny element p. chrześcijańskiej, służą podtrzymywaniu postawy ustawicznego nawracania się i utrzymaniu w człowieku ładu wewnętrznego, naruszonego przez grzech.

Cnota pokuty posiada wymiar eklezjalny oraz indywidualny. Do praktykowania pokuty wezwana jest cała wspólnota kościelna, która realizuje ją w przewidzianych liturgicznie czasach i formach (np. Wielki Post, każdy piątek, nabożeństwa pokutne), a także każdy chrześcijanin aktualizujący ducha pokuty w swoim życiu. Pokuta pomaga człowiekowi zachować należytą postawę wobec rzeczywistości ziemskich oraz chroni go przed przesadnym konsumpcjonizmem i żądzą użycia; posiada niezastąpioną wartość leczniczo-wychowawczą. Tradycyjnymi chrześcijańskimi uczynkami pokutnymi są modlitwa, post i jałmużna.

Pokuta w aspekcie sakramentalnym, zwana spowiedzią, stanowi jeden z siedmiu sakramentów ustanowionych przez Chrystusa i sprawowanych przez Kościół. Sakrament ten jest widzialnym znakiem pojednania człowieka z Bogiem i Kościołem, czyli spotkania skruszonego grzesznika z miłosiernym Chrystusem żyjącym w Kościele i dokonującym przebaczenia grzechów za pośrednictwem Kościoła. Pokuta sakramentalna jest nieodzowna dla chrześcijan, którzy przez grzech śmiertelny zerwali więź przyjaźni z Bogiem, aby mogli oni ponownie wrócić do życia w łasce [1].

Pojednanie z Bogiem wiąże się z przywróceniem łaski uświęcającej i godności dziecięctwa Bożego oraz powoduje duchowe odrodzenie chrześcijanina. Skutkiem przebaczenia grzechów w sakramencie pokuty jest także darowanie kar wiecznych i częściowo kar doczesnych, przyznanie cnót wlanych i darów Ducha Świętego, odżycie – utraconych wraz z popełnieniem grzechu śmiertelnego – zasług nadprzyrodzonych oraz przywrócenie zerwanej braterskiej wspólnoty w Kościele ,ref>por tamże, 1441-1445</ref>.

Geneza historyczna sakramentu pokuty

Za klasyczne teksty mówiące o ustanowieniu przez Chrystusa sakramentu pokuty uchodzą fragmenty z Ewangelii św. Mateusza (Mt 16,19; 18,18) oraz z Ewangelii św. Jana (J 20,21-23). Zachowało się niewiele wzmianek o sakramencie pokuty z okresu poapostolskiego. Wiadomo jednak na pewno, że Kościół od samego początku korzystał z władzy odpuszczania grzechów. Świadectwem tego są między innymi wzmianki w listach do Koryntian o konieczności wykluczenia grzesznika z Kościoła (por. l Kor 5) i o ponownym przyjęciu pokutującego do wspólnoty (por. 2 Kor 2,1-11). O ile w okresie patrystycznym główną rolę odgrywało zadośćuczynienie (pokuta publiczna), to w średniowieczu podkreślano znaczenie wyznania grzechów. Sakrament pokuty zaczęto nazywać spowiedzią. Sobór Laterański IV (1215) wprowadził jako przykazanie kościelne wymaganie przynajmniej corocznej spowiedzi i komunii świętej w okresie wielkanocnym. Aż do czasu scholastyki brakowało właściwej teologii sakramentu pokuty. Dopiero św. Tomasz z Akwinu wyróżnił w tym sakramencie akty penitenta, tj. żal, wyznanie grzechów oraz zadośćuczynienie, i akt Kościoła, którym jest rozgrzeszenie. Akty penitenta są quasimaterią, a rozgrzeszenie formą sakramentu pokuty [2]. Sobór Trydencki w 1551 roku stwierdził, że pokuta jest prawdziwym sakramentem, różnym od chrztu, ustanowionym w celu odpuszczania grzechów popełnionych po chrzcie. Natomiast Sobór Watykański II zalecił reformę sakramentu pokuty [3]. W związku z tym Kongregacja Kultu Bożego przygotowała nowe Ordo paenitentiae, które zostało opublikowane w 1974 roku.

Pokuta w nauczaniu Jana Pawła II

Papież poświęca problematyce cnoty pokuty i sakramentu pokuty niemal w całości adhortację [Reconciliatio et paenitentia (1984). Wyjaśnia, że pokuta ma na celu przezwyciężenie zła, które pod różną postacią drzemie w człowieku, oraz ugruntowanie dobra w nim samym, jak też w relacjach z innymi, a zwłaszcza z Bogiem [4]/ Mówi o potrójnym znaczeniu pokuty, rozumiejąc ją jako nawrócenie, skruchę i uczynek pokutny. Pierwsze znaczenie podkreśla wartość nawrócenia. Termin ten jest tłumaczeniem greckiego słowa „metanoia”, dosłownie oznaczającego przyzwolenie na przemianę ducha, która ma skierować człowieka ku Bogu. O p. w znaczeniu skruchy mówi Jezus w znamiennym upomnieniu: Jeśli (brat twój) żałuje, przebacz mu! I jeśliby siedem razy na dzień zawinił przeciw tobie i siedem razy zwróciłby się do ciebie, mówiąc: Żałuję tego, przebacz mu! (Łk 17,3-4). Skrucha, podobnie jak nawrócenie, nie będąc tylko uczuciem powierzchownym, jest prawdziwą przemianą duszy. Pokuta jako uczynek pokutny jest przechodzeniem od postawy nawrócenia i skruchy w gest ujawniający się na zewnątrz, czyli w czynienie pokuty. Jan Paweł II uważa, iż niezbędna jest katecheza, która posługując się pojęciami i terminami dostosowanymi do wieku i warunków kulturowych, moralnych i społecznych współczesnego człowieka, wyjaśniałaby, czym jest pokuta [5].

Jan Paweł II stwierdza, że Kościół zna i docenia liczne i zróżnicowane formy pokuty – te o charakterze liturgicznym czy paraliturgicznym (np. akt pokuty we Mszy świętej, nabożeństwa przebłagalne i pielgrzymki), jak i o charakterze ascetycznym, takie jak np. post. Jednak żaden z tych aktów nie jest równie znaczący ani w sposób nadprzyrodzony skuteczny, wznioślejszy, a równocześnie dostępniejszy w samym swym obrzędzie, jak sakarment pokuty To sam Jezus ustanowił i powierzył Kościołowi – jako dar swojej dobroci i miłości wobec wszystkich – specjalny sakrament dla odpuszczania grzechów popełnionych po chrzcie. Jest on objawieniem ojcowskiej dobroci Boga [6].

Papież-Polak zwraca uwagę na fakt, że w ostatnich latach w wielu krajach notuje się kryzys w dziedzinie przystępowania wiernych do sakramentu pokuty. Dzieje się tak z dwóch zasadniczych powodów związanych z uwarunkowaniami duchowymi i społeczno-kulturowymi szerokich warstw ludzi. Po pierwsze, dochodzi do osłabienia poczucia grzechu, również w świadomości tych wiernych, którzy pod wpływem panującego w dzisiejszym świecie klimatu żądań całkowitej wolności i niezależności dla człowieka, doświadczają trudności w uznaniu rzeczywistości i powagi grzechu oraz własnej winy nawet przed Bogiem. Po drugie, niektórzy wierni nie widzą konieczności ani potrzeby przystępowania do sakramentu, uznając, iż mogą prosić Boga o przebaczenie bezpośrednio. Wynika to z trudności akceptacji pośrednictwa Kościoła w pojednaniu z Bogiem [7]. Ojciec Święty przypomina podstawowe zasady dotyczące sakramentu pokuty Po pierwsze, dla chrześcijanina sakrament ten jest zwyczajnym sposobem otrzymania przebaczenia i odpuszczenia grzechów ciężkich, popełnionych po chrzcie. Byłoby niedorzecznością, a także zarozumiałością ubiegać się o przebaczenie grzechów z pominięciem sakramentu ustanowionego przez Chrystusa właśnie dla przebaczenia. Odnowienie obrzędów dokonane po Soborze nie dopuszcza tu żadnych złudzeń i zmian idących w tym kierunku. Druga zasada dotyczy aspektów oddziaływania sakramentu pokuty na przystępujących do niego. Jest on, zgodnie z najdawniejszym tradycyjnym poglądem, rodzajem procedury sądowej; postępowanie to jednak toczy się bardziej przed trybunałem miłosierdzia niż ścisłej i surowej sprawiedliwości. W sakramencie pokuty należy również dostrzec charakter terapeutyczny, czyli leczniczy. Wiąże się to z faktem, że Ewangelia często ukazuje Chrystusa jako lekarza (por. Łk 5,31; 9,2), a Jego dzieło odkupieńcze bywa od czasów starożytności chrześcijańskiej nazywane medicina salutis. To dzięki lekarstwu spowiedzi doświadczenie grzechu nie przeradza się w rozpacz. Obrzędy pokuty nawiązują do owego leczniczego aspektu sakramentu (por. Ordo paenitentiae, 6c), na co człowiek współczesny jest może bardziej wrażliwy, widząc w grzechu nie tyle to, co jest błędem, ale bardziej słabość i niemoc ludzką. Sakrament ten wymaga od spowiednika znajomości wnętrza grzesznika, koniecznej do tego, by móc go osądzić i rozgrzeszyć, leczyć i uzdrowić. Właśnie dlatego zakłada on ze strony penitenta szczere i pełne oskarżenie się z grzechów nie tylko z racji ascetycznych (praktykowanie pokory i umartwienia), ale jako należące do samej natury sakramentu. Trzecia zasada dotyczy konstytutywnych elementów sakarementu pokuty Niektóre z nich są aktami penitenta o różnym znaczeniu, każdy z nich jednak jest nieodzowny bądź dla ważności, bądź integralności, bądź owocności sakramentu [8].

Jan Paweł II podkreśla także, że sakrament pokuty jest najbardziej osobisty, intymny, że w nim sam grzesznik staje przed obliczem Boga ze swoją winą, z żalem i ufnością. Nikt nie może okazać skruchy za niego ani w jego imieniu prosić o przebaczenie. Niezaprzeczalny jest jednak wymiar społeczny tego sakramentu, w którym cały Kościół – wojujący, cierpiący i chwalebny – przychodzi penitentowi z pomocą i na nowo przyjmuje go na swoje łono. Ponieważ przez jego grzech cały Kościół został obrażony i zraniony, kapłan, szafarz pokuty, występuje na mocy swojego świętego urzędu jako świadek i przedstawiciel takiego wymiaru Kościoła [9].

Papież, idąc za wskazaniami Soboru Watykańskiego II i „Ordo paenitentiae”, przypomina, że istnieją trzy formy sprawowania sakramentu pokuty, które pozwalają przystosować jego sprawowanie do określonych sytuacji duszpasterskich. Pierwsza forma: pojednanie jednego penitenta – jest zwyczajnym sposobem sprawowania sakramentu i obrzęd ten nie może ani nie powinien nigdy wyjść z użycia czy być zaniedbywany. Druga forma: pojednanie większej liczby penitentów – pomimo że w części przygotowawczej pozwala mocniej podkreślić aspekty wspólnotowe sakramentu, w szczytowym akcie sakramentalnym przechodzi w pierwszą formę, którą jest indywidualna spowiedź i odpuszczenie popełnionych grzechów, dlatego na równi z pierwszą formą może być uznawana za zwyczajny sposób sprawowania obrzędu. Trzecia forma: pojednanie wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem – posiada charakter nadzwyczajny i w związku z tym nie jest pozostawiona wolnemu wyborowi, lecz korzystanie z niej podlega specjalnym przepisom [10]. Użycie trzeciej formy sprawowania sakramentu nakłada na wiernych obowiązek podporządkowania się wszystkim przepisom regulującym jej zastosowanie, łącznie z tym, że nie mogą korzystać ponownie z absolucji generalnej bez uprzedniego odbycia zwyczajnej spowiedzi indywidualnej ze wszystkich grzechów ciężkich. Powinni jej dopełnić, gdy tylko będzie to możliwe. O tym przepisie i obowiązku jego przestrzegania wierni muszą zostać pouczeni przez kapłana przed udzieleniem absolucji [11].

Przypisy

  1. por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1420-1421
  2. por. Summa Theologiae II-II q. 90 a. 1-4
  3. por. Konstytucja o Liturgii Świętej, 72
  4. por. Salvifici doloris, 12
  5. por. Reconciliatio et paenitentia, 26
  6. por. tamże, 28
  7. por. Katechezy, 29
  8. por. tamże, 31
  9. por. tamże
  10. por. tamże, 32
  11. por. List apostolski o niektórych aspektach sprawowania sakramentu pokuty „Misericordia Dei”