Eksperymenty medyczne
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: ks. Piotr MORCINIEC
Eksperymenty medyczne – (łac. „experimentum” – próba, doświadczenie, dowód) – działania medyczne, w których człowiek (w dowolnym stadium rozwoju) stanowi przedmiot sprawdzania się wyników dotychczas nieznanego albo jakiegoś mało znanego zabiegu [1].
Nie ulega wątpliwości, że konieczne jest przeprowadzanie eksperymentów medycznych, zasadniczy problem tkwi jednak w określeniu warunków ich dopuszczalności. Warunki te zaczęto formułować po doświadczeniach II wojny światowej − nieludzkich eksperymentach nazizmu. Po procesie zbrodniarzy wojennych powstał „Kodeks Norymberski”(1947) z 10 zasadami. Ustalone normy z czasem okazały się niewystarczające, stąd pojawiały się kolejne kodyfikacje. Wszechstronna i powszechnie przyjęta jest „Deklaracja Helsińska” (1964) z modyfikacjami. W nauce Kościoła podstawy etyki eksperymentów medycznych stworzył Pius XII.
Spis treści
Nauczanie Jana Pawła II nt. eksperymentów medycznych
Jan Paweł II potwierdza wartość eksperymentów medycznych, w tym genetycznych, podkreśla jednak niezbędność zachowania istotnych norm etycznych, wynikających z antropologii. Każdy eksperyment na człowieku powinien szanować pryncypia godności człowieka i nienaruszalności życia oraz prawo moralne. Pod takimi warunkami uznaje się udział w eksperymentach medycznych za moralnie dopuszczalny, a nawet godny pochwały, jako wyraz międzyludzkiej solidarności i znak miłości, oraz postrzega się go jako szansę dla rozwoju medycyny. Eksperymenty medyczne powinny mieć na celu autentyczne dobro integralnie pojętej osoby, przy wykluczeniu działań zaprzeczających tożsamości i zmierzających do zmian w jej naturze. Dla przeprowadzenia eksperymentów medycznych na człowieku nie wystarcza sama ciekawość czy chęć poszerzenia wiedzy, bez praktycznego zapotrzebowania terapeutycznego.
Wymogiem podstawowym jest świadoma i dobrowolna zgoda probanta. Wystarczające objaśnienie ze strony prowadzącego lekarza powinno zawierać informacje dotyczące samego eksperymentu medycznego, jego skutków, możliwego ryzyka (dopuszczalnego tylko dla proporcjonalnie ważnych powodów) oraz implikacji etycznych próby. Ważny jest sposób informowania: wyklucza się nacisk, przymus lub manipulację ze strony badacza. Zgoda może być wyrażona jedynie przez osobę uprawnioną do takiego działania: dorosłą i zdrową psychicznie. Należy zagwarantować możliwość cofnięcia zgody na każdym etapie.
Rozróżnia się eksperymenty medyczne terapeutyczne − prowadzone w bezpośrednim interesie chorego probanta, i eksperymenty medyczne nielecznicze – przeprowadzane na osobach zdrowych dla uzyskania nowych danych medycznych. Im bardziej dominuje cel terapeutyczny, tym mniejsze jest niebezpieczeństwo uprzedmiotowienia pacjenta lub uczynienia go środkiem do obcego celu. Papież podkreśla, że w przypadku osób niezdolnych do wyrażenia zgody (w tym embrionów ludzkich) można je poddawać jedynie eksperymentom medycznym leczniczym [2].
Wśród wymagań stawianych badaczom podkreśla się fachowość, kompetencje i rzetelność naukową. Prewencyjna funkcja kontrolna przypada niezależnym komisjom etycznym. Ważne jest domaganie się wypełnienia norm na każdym etapie eksperymentu, istnieje bowiem pokusa, aby w rozstrzygającej fazie próbować „dla dobra nauki” zadysponować zdrowiem, integralnością czy życiem probanta. Należy też odrzucić zaniedbanie zasady stopniowalności prób przez zbyt łatwe redukowanie lub pomijanie poszczególnych faz eksperymentów medycznych.
Przypisy
- ↑ por. Kongregacja Nauki Wiary. Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae I,3
- ↑ por. Evangelium Vitae 63
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II
- Evangelium Vitae 63; 89
- Przemówienie do uczestników kongresów interny i chirurgii ogólnej: „Osoba,a nie wiedza, jest miarą i kryterium wszelkiego działania ludzkiego”, Rzym, 27.10.1980
- Przemówienie do uczestników Tygodnia Studiów zorganizowanego przez Papieską Akademię Nauk: „Eksperyment w biologii”, Rzym, 23.10.1982
- Przemówienie do uczestników Sympozjum Papieskiej Akademii Nauk na temat „Aspekty prawne i etyczne badań nad genomem ludzkim”: „Etyczne problemy genetyki”, Rzym, 20.11.1993
- Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Ogólnego Papieskiej Akademii „Pro Vita”: „Badania biomedyczne w świetle rozumu i wiary”, Rzym, 24.02.2003.
Inne dokumenty Kościoła
- Kongregacja Nauki Wiary. Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae I,3-4; I,6
- Katechizm Kościoła Katolickiego 2292-2295
- Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia. Karta Pracowników Służby Zdrowia 75-82.
Publikacje innych autorów
- S. Kornas. Współczesne eksperymenty medyczne w ocenie etyki katolickiej. Częstochowa 1986
- K. Szczęsny. Godność człowieka jako zasadnicze kryterium oceny etycznej eksperymentu medycznego. „Sosnowieckie Studia Teologiczne” 2:1995
- J. Wróbel. Czy Kościół jest przeciwny eksperymentom w medycynie? W: Problemy współczesnego Kościoła. Red. M. Rusecki. Lublin 1996
- M. Kośmicki. Uświadomiona zgoda chorego na udział w eksperymencie medycznym. W: Pacjent u schyłku XX wieku. Kielce 1997
- J. Wróbel. Człowiek i medycyna. Teologicznomoralne podstawy ingerencji medycznych. Kraków 1999
Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o eksperymentach medycznych
Na takie samo potępienie moralne zasługuje także praktyka wykorzystywania embrionów i płodów ludzkich jeszcze żywych — czasem wyprodukowanych „specjalnie w tym celu w drodze zapłodnienia” w probówce — już to jako „materiału biologicznego” do wykorzystania , już to jako źródła organów albo tkanek do przeszczepów, służących leczeniu niektórych chorób. W rzeczywistości zabójstwo niewinnych istot ludzkich, nawet gdy przynosi korzyść innym, jest aktem absolutnie niedopuszczalnym.
Kościół w Ameryce musi jednocześnie przez stosowne interwencje pouczać ciała ustawodawcze przy opracowywaniu ustaw i zachęcać zarówno katolików, jak też inne osoby dobrej woli do tworzenia praw, które by mogły zapobiec wydawaniu ustaw zagrażających rodzinie i życiu - dwom nieodłącznym od siebie rzeczywistościom. W naszych czasach trzeba zwracać szczególną uwagę na badania naukowe nad embrionami, ażeby w żaden sposób nie była tu obrażana godność ludzka.
