Przemoc

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autorzy hasła: bp Andrzej Franciszek DZIUBA i Kazimierz KORAB

Przemoc - gwałt, przymus, zniewolenie siłą, agresja, użycie siły fizycznej lub psychicznej dla osiągnięcia zamierzonych celów. Ma odniesienia indywidualne oraz społeczne, a w tym ostatnim niszczy solidarność, dobro wspólne, rozwój oraz pokój. Jeśli bowiem jakaś społeczność ludzka opiera się tylko na przemocy, to nie ma ona w sobie żadnych cech ludzkich. Pozbawia się bowiem ludzi wolności, zamiast zachęcać ich do rozwoju i dążenia do doskonałości . Wszystkie formy przemocy są oceniane negatywnie. Istnieje swoista filozofia przemocy, sposób życia czy p. dla samej przemocy Czasem przemoc staje się formą obrony własnych praw, ale to nie może stanowić jej usprawiedliwienia.

Nauczanie Jana Pawła II nt. przemocy

Jan Paweł II dość często podejmuje temat przemocy, wskazując nie tylko na jej zło, ale także na jej jałowość. Jego wezwanie moralne nie ogranicza się do piętnowania przemocy, lecz jest orędziem pokoju na drodze sprawiedliwości i solidarności. Papież stwierdza: Kiedy miarą problemów społecznych jest sam człowiek, […] wówczas w walce o sprawiedliwość nie ma miejsca na przemoc. […] Przemoc nie może być nigdy środkiem w rozwiązywaniu konfliktów społecznych, […], nie może stworzyć sprawiedliwości, zakłada bowiem ona zniszczenie i pogardę człowieka . Zatem chrześcijaństwo jest zdecydowanie przeciwne wszelkiemu aktowi zmierzającemu do podniecania nienawiści i do popierania i wywoływania przemocy oraz walki dla „walki” . W praktyce spirala przemocy barbarzyńsko i cynicznie prowokuje, […] sieje nienawiść i śmierć! W tej sytuacji […], rzeczą wywierającą szczególne wrażenie […] jest mrożące krew w żyłach skonstatowanie, że młodzi ludzie zabijają innych młodych ludzi! Zawiedzeni i ulegający obłędnym ideologiom młodzi ludzie łudzą się, że tylko zadając śmierć mogą przemienić to społeczeństwo. Trzeba jednak z mocą i przekonaniem głosić, że świata sprawiedliwości, solidarności, pokoju nie buduje się na krwi i na trupach ofiar, winnych tylko tego, że myślą inaczej .

Papież zwraca uwagę, że gwałt […] nie jest zjawiskiem przypadkowym: jest częścią precyzyjnego programu, rodzi się z poczucia nienawiści. […] Oto dlaczego jest koniecznością, aby chrześcijanie umieli rozpoznawać jego ducha, rozumiejąc jego zasadnicze wewnętrzne zwyrodnienie (por. 1 J 3,15), nie dać się nim zarazić i w końcu umieć uwolnić się energicznie spod jego wpływu i nie dać się oszukać jego podszeptom . Chrześcijanie są do tego zobowiązani, bo przemoc i nienawiść to zasiew niebezpieczny, z którego może wyrosnąć tylko nowa przemoc i nienawiść .

Jan Paweł II wskazuje na powiązanie przemocy z kłamstwem: Przemoc tkwi korzeniami w kłamstwie i nie może się obejść bez kłamstwa, usiłując zapewnić sobie należną powagę w oczach opinii światowej za pomocą uzasadnień całkowicie niezgodnych z ich naturą i zresztą często między sobą sprzecznych . Stąd konieczna jest odnowa prawdy, jeżeli się nie chce, żeby jednostki, grupy i narody nie wątpiły w siłę pokoju i nie zgadzały się na nowe formy przemocy. Przywrócić prawdę oznacza przede wszystkim nazwać po imieniu każdy akt przemocy . Także dążenie do doraźnych interesów prywatnych lub zbiorowych nie może usprawiedliwiać przedsięwzięć, które podsycają przemoc i konflikty między narodami oraz naruszają międzynarodowy porządek prawny . Zatem, tam, gdzie nie ma wolności, działania ludzkie są puste, pozbawione wartości. Wolność, którą człowiek został obdarzony przez Stwórcę, polega na stałej zdolności do rozumnego poszukiwania prawdy oraz do przylgnięcia sercem do dobra, do którego człowiek tęskni w sposób naturalny, nie podlegając przy tym żadnym formom nacisku, przymusu lub przemocy .

Wskazując na różne formy przemocy, Jan Paweł II podkreśla, że często istnieje przemoc słów, która przygotowuje teren i sprzyja rozwojowi dyspozycji psychologicznych prowadzących do wybuchu fizycznej przemocy . Dlatego telewizja może też szkodzić […] przez propagowanie fałszywych wartości i wzorów postępowania; przez rozpowszechnianie pornografii i obrazów brutalnej przemocy; […] przez agresywną reklamę, odwołującą się do najniższych instynktów .

Przemoc może mieć charakter strukturalny: Dzięki sercu człowiek jest wrażliwy na absolutne wartości dobra, na sprawiedliwość, braterstwo, pokój. Nieład serca jest w sposób szczególny nieładem sumienia […]. Ale sumienie to bywa często zniekształcone, by nie powiedzieć: podporządkowane, przez różne systemy społeczno-polityczne i ideologiczne […]. Niekiedy bezwarunkowa akceptacja tych systemów staje się swego rodzaju bałwochwalstwem wobec przemocy, siły i bogactwa, jakąś formą zniewolenia […]. Ponad systemami ideologicznymi w ścisłym tego słowa znaczeniu istnieją z drugiej strony wielorakie namiętności […]. Dlatego ludzie dają się owładnąć poczuciu wyższości rasowej i nienawiści do innych, a także zazdrości, pożądaniu cudzej ziemi czy dóbr, bądź w ogóle żądzy potęgi, pysze, pragnieniu, by swoje panowanie rozciągnąć na inne, pogardzane przez siebie narody .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Orędzia na Światowy Dzień Pokoju, 1980; 1984; 1988; 1994; 1997;
• Homilia w Drogheda, 29.09.1979;
• Przemówienia: do położnych, Rzym, 26.01.1980; do młodzieży, Rzym, 16.03.1980; do młodzieży, Nursja, 23.03.1980; do właścicieli i pracowników plantacji trzciny cukrowej, Bacolod, 20.02.1981; do rolników i górników, Oruro, 11.05.1988;

Publikacje innych autorów

• T. Hanausek, Przemoc jako forma działania przestępczego, Kraków 1966
• T. Hanausek, Społeczeństwo wobec przemocy, Warszawa 1982
• J. Nagórny, Zaniedbanie i przemoc u źródeł współczesnych zagrożeń życia i zdrowia [w:] Ad libertatem in veritate. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Alojzemu Marcolowi, red. P. Morciniec, Opole 1996
• M. Tomczak, Przemoc i polityka, Poznań 1984
• Przemoc i terror, Warszawa 2001;
• Oko za oko? Etyczne aspekty dopuszczalności użycia siły [w:] Agresja i przemoc w świetle nauk przyrodniczych i humanistycznych, red. M. Machinek, Olsztyn 2002

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. przemocy

Czasem cały świat zdaje się wypełniony ciemnością. Ciemnością dzieci, które głodują, a nawet umierają. Ciemnością bezdomnych, którzy nie mają pracy ani należytej opieki lekarskiej. Ciemnością przemocy: przemocy wymierzonej przeciw nie narodzonym dzieciom, przemocy w rodzinach, przemocy gangów, przemocy seksualnej, przemocy narkotyków, które niszczą ciało, umysł i serce. Dzieje się jakieś straszliwe zło, gdy tak wielu młodych ludzi ulega rozpaczy do tego stopnia, że odbiera sobie życie. W niektórych częściach waszego kraju wprowadzono już ustawy, które pozwalają lekarzom zakończyć życie tych, którym przysięgli pomagać. Boży dar życia jest odrzucany. Ludzie wybierają śmierć zamiast życia, a przez to pogrążają się w mroku rozpaczy.

— Przemówienie podczas spotkania z młodzieżą w «Kiel Center», Saint Louis, 26 stycznia 1999

Wydawało się, że porządkiem europejskim, który wyłonił się z drugiej wojny światowej i został usankcjonowany przez układy jałtańskie, mogła wstrząsnąć jedynie kolejna wojna. Tymczasem został on przezwyciężony wysiłkiem ludzi, którzy nie uciekali się do przemocy, zaś odmawiając konsekwentnie ustąpienia przed potęgą siły, zawsze umieli znaleźć skuteczne formy świadczenia o prawdzie. Taka postawa rozbroiła przeciwnika, gdyż przemoc musi się zawsze usprawiedliwiać kłamstwem, przybierać fałszywe pozory obrony jakiegoś prawa czy odpowiedzi na czyjąś groźbę54. Nie przestaję dziękować Bogu, że wsparł ludzkie serca w czasie tej trudnej próby i proszę Go, aby ten przykład był naśladowany w innych miejscach i w innych okolicznościach; by ludzie nauczyli się walczyć o sprawiedliwość bez uciekania się do przemocy, wyrzekając się walki klas w sporach wewnętrznych i wojny w konfliktach międzynarodowych.

— encyklika Centesimus annus 23

Przed czterema laty mówiłem, że czeka nas praca nad pracą. Dziś czeka nas wielka praca nad mową, jaką się posługujemy. Ogromna praca. Nasze słowo musi być wolne, musi wyrażać naszą wewnętrzną wolność. Nie można stosować środków przemocy, ażeby człowiekowi narzucać jakieś tezy. Te środki przemocy mogą być takie, jakie znamy z przeszłości, ale w dzisiejszym świecie także i środki przekazu mogą stać się środkami przemocy, jeżeli stoi za nimi jakaś inna przemoc, niekoniecznie ta przemoc fizyczna. Jakaś inna przemoc, jakaś inna potęga. Słowo ludzkie jest i powinno być narzędziem prawdy.

— homilia w czasie Mszy św., Olsztyn, 6 czerwca 1991

Linki zewnętrzne

Hasło w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "przemoc"

Zobacz także

• wojna