Wolna wola: Różnice pomiędzy wersjami

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
 
(Nie pokazano 11 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 3: Linia 3:
  
  
−
'''Aborcja''' – przerwanie ciąży, spędzanie płodu (łac. ''abortus'' − poronienie) – zamierzone działanie mające na celu sztuczne przerwanie procesu rozwoju płodowego człowieka.  
+
'''Wolna wola''' – atrybut osoby; jedna z jej władz pozwalająca na podejmowanie autonomicznych decyzji.  
  
−
== Dane nt. aborcji ==
+
Zagadnienie wolnej woli weszło do refleksji teologicznej dzięki św. Tomaszowi z Akwinu. Postrzegał on wolnej woli przede wszystkim jako władzę sprawiającą, że człowiek sam stanowi o swoim czynie. Problemowi wolnej woli dużo uwagi poświęcił Karol Wojtyła, zwłaszcza w pracy ''[[Osoba i czyn]]''. Przedstawił wolną wolę jako właściwość osoby, która zdolna jest spełniać czyny ludzkie dlatego, że tę właściwość posiada.  
  
−
Zwolennicy i przeciwnicy aborcji przytaczają różne dane na temat liczby dokonywanych zabiegów. Wydaje się, że bliższe rzeczywistości są dane ustalone przez przeciwników aborcji, jako że nie służą one usprawiedliwieniu działań, które – nawet w opinii wielu zwolenników aborcji – nie są dobre. Według raportu WHO za rok 1997, co roku jest przeprowadzanych około 53 mln. zabiegów przerywania ciąży. Inne statystyki mówią o 42 mln. aborcji rocznie. Tylko w [[Stany Zjednoczone|USA]] co roku ginie ponad 1 250 000 nie narodzonych dzieci. Dane te nie obejmują [[dzieci]] zabitych za pomocą indywidualnych (farmakologicznych i mechanicznych) środków wczesnoporonnych. Jest to druga pod względem wielkości przyczyna śmierci poczętych; jedyna, której się nie przeciwdziała poprzez programy naukowe, rządowe i działania organizacji międzynarodowych. Stąd też aborcja staje się systemem zbrodni w znacznie większym i szerszym stopniu niż hitlerowski holokaust dokonany na Żydach. Co więcej, aborcja jest elementem tzw. polityki [[demografia|demograficznej]], promowanej przez WHO i Bank Światowy wobec krajów rozwijających się. Jeśli się rozważy programy rządowe czy systemy pomocy, które potencjalnie zmuszają wspólnoty czy kraje do przyjęcia planu antykoncepcji bądź przerywania ciąży jako ceny za [[rozwój]] ekonomiczny, to trzeba powiedzieć jasno i dobitnie, że oferty te są pogwałceniem [[solidarność|solidarności]] ludzkiej rodziny, gdyż zaprzeczają wartościom [[godność człowieka|godności człowieka]] i ludzkiej [[wolność|wolności]] <ref>Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1987, nr 6; por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''] 26</ref>.
+
== Nauczanie Jana Pawła II nt. wolnej woli ==
  
−
== Nauczanie Jana Pawła II nt. aborcji ==
+
Tezy zawarte w pracy ‘‘Osoba i czyn’’ stały się podstawą papieskiego nauczania dotyczącego wolnej woli. Na temat wolnej woli Jan Paweł II najczęściej wypowiada się, mówiąc o [[wolność|wolności]] lub o [[czyn ludzki|czynie ludzkim]]. Podkreśla, że decyzja będąca wynikiem działania wolnej woli stanowi integralny element czynu, w znacznym stopniu wpływający na jego moralny charakter. Podstawowym dokumentem omawiającym ten temat jest encyklika [[Veritatis splendor]]. Nauka dotycząca wolnej woli zajmuje ważne miejsce w papieskiej antropologii. Wolna wola [[osoba|osoby]] wypływa z faktu, że będąc stworzona na obraz Boży (por. Rdz 1,27), została ona obdarzona możliwością poznania i wolnością, która w pełni aktualizuje się w momencie podejmowania wszelkich decyzji. Wolna wola jest władzą zakorzenioną w osobie; rzeczywistością, dzięki której osoba ma świadomość „samoposiadania” i „samostanowienia” siebie (o sobie) oraz decydowania. Jest tym, co osobie „pozwala chcieć” i wybierać; dyspozycją do świadomego celowego regulowania swojego postępowania. Wolna wola stanowi wyraz podmiotowości osoby; potwierdza jej wolność oraz godność. Wolna wola sprawia, że człowiek znajduje się w szczególnej relacji do Boga: Bóg traktuje człowieka jako suwerennego partnera, któremu proponuje przymierze. Dzięki wolnej woli człowiek może przyjąć lub odrzucić Boże propozycje, a nawet sprzeniewierzyć się Jego woli, grzesząc. Dzięki niej osoba podejmuje decyzje dotyczące realizacji czynu. Wolna wola działa podczas wykonywania czynu ludzkiego; obok poznania intelektualnego jest drugim jego integralnym elementem <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 71; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec''. Kraków-Ząbki 1999. 52,7; 52,11; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Jezus Chrystus''. Kraków-Ząbki 1999. 8,4</ref>.
  
−
Zwolennicy aborcji (często określający siebie jako zwolenników „wolnego wyboru”) argumentują, że nie można jednoznacznie wyznaczyć, w którym momencie ludzki embrion uzyskuje status osobowy. Odwołując się do Deklaracji o przerywaniu ciąży "Quaestio de abortu", Jan Paweł II zwraca uwagę na wewnętrzną dynamikę rozwoju nowej istoty ludzkiej, zaistniałej w momencie poczęcia. Zresztą, samo prawdopodobieństwo istnienia osoby wystarczyłoby dla usprawiedliwienia najbardziej kategorycznego zakazu wszelkich interwencji zmierzających do zabicia [[embrion ludzki|embrionu ludzkiego]] <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 60</ref>. Dlatego przyznając, że nie da się określić dokładnie momentu animacji, Papież stwierdza, że niezależnie od dyskusji naukowych i stwierdzeń filozoficznych, w które Magisterium nie angażowało się bezpośrednio, Kościół zawsze nauczał i nadal naucza, że owoc ludzkiej prokreacji od pierwszego momentu swego istnienia ma prawo do bezwarunkowego szacunku, jaki moralnie należy się ludzkiej istocie w jej integralności oraz jedności cielesnej i duchowej <ref>tamże</ref>. Papież zwraca uwagę, że szeroka akceptacja aborcji w społeczeństwie współczesnym – tak w [[prawo cywilne|prawie]], jak i obyczajowości – jest znakiem niezwykle groźnego kryzysu zdolności odróżniania [[dobro moralne|dobra]] od [[zło|zła]], nawet w odniesieniu do najbardziej fundamentalnych [[wartość moralna|wartości]] <ref>por. [http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 58</ref>.  
+
Przyjmując za prawdę, że [[osoba]] najpełniej wyraża się przez [[czyn ludzki]], Jan Paweł II zauważa, że duże znaczenie ma tu decyzja wolnej woli. Samo poznanie przedmiotu czynu nie ma jeszcze charakteru moralnego. To decyzja wolnej woli ostatecznie mu go nadaje. Papież nauczając, że ''moralność ludzkiego czynu zależy przede wszystkim i zasadniczo od przedmiotu'', dodaje, że dotyczy to przedmiotu ''rozumnie wybranego przez świadomą wolę'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 78</ref>. Ostatecznie więc akt wolnej woli będący podjęciem decyzji – stwierdzeniem przez osobę, że chce dokonać czynu, jest momentem, w którym ta osoba ''zajmuje stanowisko wobec różnych postaci dobra i zła'', co sprawia, że jej czyn nabiera charakteru moralnego <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 67; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Jezus Chrystus''. Kraków-Ząbki 1999. 7,7; Homilia, Warszawa, 9.06.1991, 2</ref>. Jan Paweł II podkreśla, że chodzi tu o „świadomą wolę”, czyli wolę znającą [[prawda|prawdę]] i doświadczającą prawdy. Wolność woli wyraża się w jej podporządkowaniu się prawdzie. Człowiek, poznając, dostrzega prawdę, dopiero jednak akt wolnej woli sprawia, że staje się jej świadkiem – daje świadectwo o niej (jeśli się za nią opowie). Posłuszeństwo prawdzie jest gwarancją wolności wolnej woli. Bez oparcia się na prawdzie wola nie jest do końca wolna <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 75; Przemówienie do uczestników Światowego Kongresu Teologów Europy Środkowo-Wschodniej, Częstochowa, 15.8.1991, 7-9</ref>. Prawda o poznawanym dobru będącym przedmiotem czynu i o osobie, jako jego podmiocie, jest podstawą i probierzem wolności woli.  
  
 +
Wolna wola jest kształtowana przez wybory wyrażające się w czynach. Papież naucza, że jeśli wolna wola podejmie decyzję akceptującą przedmiot czynu, który ''nie współbrzmi z prawdziwym [[dobro moralne|dobrem]] osoby, to wybór takiego działania sprawia, że nasza wola i my sami stajemy się moralnie źli, to znaczy, że sprzeciwiamy się naszemu ostatecznemu celowi i najwyższemu dobru – czyli samemu Bogu'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor'']] 72</ref>. Takie wybory odrywają wolną wolę od prawdy, czyli ją znieprawiają. Trudno wówczas mówić o wolnej woli. Decyzje podejmowane przez wolę zniewoloną nieprawdą są błędne, a moralne skutki czynów − złe. Może to zaowocować [[wady|wadą]].
  
−
Kościół nigdy nie akceptował aborcji. W encyklice [[Evangelium Vitae]] Papież zwraca uwagę, że zarówno teksty biblijne (np. Ps 139,13-16), jak i najstarsza Tradycja chrześcijańska (np. Didache i List do Diogneta) zawsze ostro sprzeciwiały się zamachom na niewinne życie ludzkie, afirmując jednocześnie jego wartość od samego początku, tj. od poczęcia <ref>por. [http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 61</ref>.  
+
Skutki działania wolnej woli mają wymiar społeczny <ref>por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec''. Kraków-Ząbki 1999. 52,6; 52,10</ref>. Wolna wola uzdalnia do [[miłość|miłości]]. Obdarzając stworzenia wolną wolą, ''Bóg chciał, aby w świecie urzeczywistniała się owa prawdziwa miłość, która jest możliwa tylko na gruncie wolności''. W tym kontekście Papież mówi o tym, że nie tylko człowiek, ale również i aniołowie mają wolną wolę <ref>por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec''. Kraków-Ząbki 1999. 63,1</ref>. Papież stwierdza, że od wolnej woli człowieka zależy jego wzrastanie. Nawiązując do [[Pismo święte|„Przypowieści o siewcy”]] wyjaśnia, że gleba oznacza wewnętrzną dyspozycję osoby, wolna wola zaś jest odpowiedzialna „za wzrost” <ref>por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Kościół''. Kraków-Ząbki 1999. 9,4; Audiencja generalna, 24.01.2001, 1-2</ref>.  
−
Teksty Pisma Świętego, które w ogóle nie mówią o dobrowolnym przerywaniu ciąży, a więc nie zawierają bezpośredniego i określonego potępienia tego czynu, wyrażają wielki szacunek dla ludzkiej istoty w łonie matczynym, co każe nam wyciągnąć logiczny wniosek, że także ona jest objęta Bożym przykazaniem: „nie zabijaj” <ref>tamże</ref>. Ta logika życia kazała bronić nie narodzonego życia pierwszym chrześcijanom, czego potwierdzeniem są przytaczane przez Papieża słowa Tertuliana: ''Kto nie pozwala człowiekowi się narodzić, zabija go przed czasem: nie ma znaczenia, czy zabija się osobę już narodzoną, czy też powoduje się śmierć w chwili narodzin. Jest już człowiekiem ten, kto ma nim być'' <ref>tamże</ref>. Konkludując historyczne podstawy swego nauczania, Jan Paweł II zaznacza, że na przestrzeni dwóch prawie tysięcy lat istnienia Kościoła tę naukę głosili niezmiennie Ojcowie Kościoła, jego Pasterze i Doktorzy. Także dyskusje w zakresie nauk ścisłych i filozofii, dotyczące konkretnej chwili, w której następuje zjednoczenie z duszą rozumną, nigdy w najmniejszym stopniu nie podważyły moralnego potępienia aborcji <ref>tamże</ref>.  
 
  
−
 
−
Nauczanie Jana Pawła II jest zatem kontynuacją [[Tradycja Kościoła|Tradycji Kościoła]], obecnej także w orzeczeniach [[Sobór Watykański II|Soboru Watykańskiego II]] <ref>por. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym "Gaudium et spes" 51</ref> oraz w dokumentach i wypowiedziach poprzedników Papieża, spośród których należy wymienić zwłaszcza [[Pius XI|Piusa XI]] (encyklika "Casti connubii"), [[Jan XXIII|Jana XXIII]] (encyklika "Mater et magistra") oraz [[Paweł VI|Pawła VI]] (encyklika "Humanae Vitae"). Na uwagę zasługuje szczególnie uroczysta forma, z jaką Papież potwierdził stałość nauczania Kościoła w tym temacie: Dlatego mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami – którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży, zaś w ramach wspomnianej wcześniej konsultacji wyrazili jednomyślnie – choć byli rozproszeni po świecie – aprobatę dla tej doktryny – oświadczam, że bezpośrednie przerywanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym [[ład moralny|nieładem moralnym]], gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej. Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne. Żadna okoliczność, żaden cel, żadne prawo na świecie nigdy nie będą mogły uczynić godziwym aktu, który sam w sobie jest niegodziwy, ponieważ sprzeciwia się Prawu Bożemu, zapisanemu w sercu każdego człowieka, poznawalnemu przez sam rozum i głoszonemu przez Kościół <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 61</ref>. Szczególna niegodziwość aborcji płynie z faktu, iż zbrodnia zabójstwa dokonywana jest na niewinnej i całkowicie bezbronnej istocie ludzkiej. Jest ona słaba i bezbronna do tego stopnia, że jest pozbawiona nawet tej znikomej obrony, jaką stanowi dla nowo narodzonego dziecka jego błagalne kwilenie i płacz. Jest całkowicie powierzona trosce i opiece tej, która nosi ją w łonie. Ale czasem to właśnie ona, matka, podejmuje decyzję i domaga się zabójstwa tej istoty, a nawet sama je powoduje <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 58</ref>.
 
−
 
−
 
−
Aborcja jest ciężkim [[grzech|grzechem]] indywidualnym, ale jednocześnie i [[grzech społeczny|społecznym]]. Odpowiedzialność za nią spoczywa na wielu osobach. Bezpośrednio za śmierć dziecka [[wina moralna|odpowiada]] jego matka, personel medyczny proponujący lub wprost nakłaniający do aborcji, także te osoby z bezpośredniego otoczenia kobiety, które bądź namawiały, bądź – wiedząc o zamiarze dokonania przerwania ciąży – nie podjęły próby zapobieżenia zabiegowi. [[Wina moralna|Winien]] może być przede wszystkim [[mężczyzna|ojciec]] dziecka, nie tylko wówczas, gdy bezpośrednio nakłania [[kobieta|kobietę]] do przerwania ciąży, ale także kiedy pośrednio przyczynia się do podjęcia przez nią takiej decyzji, pozostawiając ją samą w obliczu problemów związanych z ciążą <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 59</ref>. Papież zwraca jednak uwagę, że presja środowiska może być tak silna, iż kobieta czuje się psychicznie zmuszona do wyrażenia zgody na przerwanie ciąży: nie ulega wątpliwości, że w takim przypadku [[odpowiedzialność moralna]] spoczywa w szczególny sposób na tych, którzy bezpośrednio lub pośrednio zmusili ją do przerwania ciąży <ref>tamże</ref>. Społeczny wymiar grzechu aborcji wynika również z faktu, iż odpowiedzialność spada też na prawodawców, którzy poparli i zatwierdzili prawa dopuszczające przerywanie ciąży oraz – w takiej mierze, w jakiej sprawa ta od nich zależy – na zarządzających instytucjami [[służba zdrowia|służby zdrowia]], w których dokonuje się przerywania ciąży. Ogólna i nie mniej poważna odpowiedzialność spoczywa zarówno na tych, którzy przyczynili się do rozpowszechnienia postawy permisywizmu seksualnego i lekceważenia macierzyństwa, jak i na tych, którzy powinni byli zatroszczyć się – a nie uczynili tego – o skuteczną politykę rodzinną i społeczną, wspomagającą [[rodzina|rodziny]], zwłaszcza wielodzietne albo zmagające się ze szczególnymi trudnościami materialnymi i wychowawczymi. Na koniec, nie należy lekceważyć zorganizowanego sprzysiężenia, ogarniającego także instytucje międzynarodowe, fundacje i stowarzyszenia, które prowadzą programową walkę o legalizację i rozpowszechnienie aborcji na świecie <ref>tamże</ref>.
 
−
 
−
 
−
Grzech aborcji obłożony jest w Kościele sankcją ekskomuniki wiążącej mocą samego prawa (''latae sententiae''), jeśli zaistniał skutek. Ekskomunika obejmuje wszystkich, którzy dopuszczają się tego przestępstwa, wiedząc, jaką jest obłożone karą, a więc także tych współsprawców, bez których udziału to przestępstwo nie zostałoby popełnione <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 62</ref>. Nie jest ona zatem ograniczona wyłącznie do dokonującej aborcji kobiety, ale obejmuje wszystkich, których działanie (lub powstrzymanie się od niego) bezpośrednio doprowadziło do przerwania ciąży. Jednoznaczne potępienie dla grzechu nie może być utożsamiane z odrzuceniem człowieka popełniającego ten grzech. Kara ekskomuniki (czyli wyłączenia ze wspólnoty Kościoła) jest z jednej strony znakiem rzeczywistego rozejścia się dróg grzesznika i wspólnoty eklezjalnej, z drugiej – poprzez surowość sankcji jednoznacznie określającej ciężar winy – jest wezwaniem do [[nawrócenie|nawrócenia]]. Papież zwraca uwagę na możliwość i potrzebę [[pojednanie|pojednania]] z kobietami, które dokonały aborcji. Wiele z nich cierpi w poważny sposób z powodu popełnionej zbrodni (tzw. syndrom poaborcyjny) i potrzebuje uleczenia serca poprzez pokutę i pojednanie z Bogiem i ze wspólnotą Kościoła oraz z zabitym przez siebie dzieckiem. Jan Paweł II wzywa zatem dotknięte tą raną kobiety do podjęcia trudu wejścia na drogę nawrócenia <ref>por. [http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 99</ref>.
 
−
 
−
 
−
W swoim nauczaniu Papież wskazuje na czynniki kształtujące opinię publiczną, jak i obyczajowość współczesnych społeczeństw. Struktury grzechu, uwidaczniające się w szerokiej aprobacie dla aborcji <ref>por. [http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 59; [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/1043 List do Rodzin ''Gratissimam sanae''] (2.02.1994), 21</ref>, umacniają się, pogłębiając kryzys instytucji [[małżeństwo|małżeństwa]] i [[rodzina|rodziny]]. Coraz powszechniejsza [[moralność|demoralizacja]] jest konsekwencją antywychowawczej roli, jaką odgrywa uchwalane w społeczeństwach demokratycznych niegodziwe moralnie [[prawo cywilne|prawo]].
 
−
 
−
 
−
W tym kontekście Papież z naciskiem wskazuje na moralny obowiązek sprzeciwu wobec tego prawa. W pierwszym rzędzie dotyczy on konkretnej sytuacji, gdy zagrożone jest nie narodzone jeszcze życie. Decyzje, które trzeba wówczas podjąć, są nieraz bolesne i mogą wymagać rezygnacji z osiągniętej pozycji zawodowej albo wyrzeczenia się słusznych oczekiwań związanych z przyszłą karierą <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 74</ref>. Sprzeciw wobec niegodziwego prawa jest także moralnym obowiązkiem, jeśli z podjętego działania (które samo w sobie nie jest grzeszne) wynikłoby zgorszenie spowodowane wrażeniem, jakoby chrześcijanin zgadzał się na bezpośrednie przerwanie ciąży. Oznacza to, że lekarze, personel medyczny i pielęgniarski oraz osoby kierujące instytucjami służby zdrowia, klinik i ośrodków leczniczych powinny mieć zapewnioną możliwość odmowy uczestnictwa w planowaniu, przygotowywaniu i dokonywaniu czynów wymierzonych przeciw życiu. Kto powołuje się na sprzeciw [[sumienie|sumienia]], nie może być narażony nie tylko na sankcje karne, ale także na żadne inne ujemne konsekwencje prawne, dyscyplinarne, materialne czy zawodowe <ref>tamże</ref>.
 
−
 
−
 
−
Szczególna powinność spoczywa na chrześcijańskich politykach, współuczestniczących w procesie kształtowania [[prawo cywilne|prawa cywilnego]]. W przypadku prawa wewnętrznie [[sprawiedliwość|niesprawiedliwego]], jakim jest prawo dopuszczające przerywanie ciąży i [[eutanazja|eutanazję]], nie wolno się nigdy do niego stosować „ani uczestniczyć w kształtowaniu opinii publicznej przychylnej takiemu prawu, ani też okazywać mu poparcia w głosowaniu” <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 73</ref>. [[Polityczna działalność|Polityk]] chrześcijański musi jednoznacznie opowiedzieć się po stronie życia, dążąc do jego całkowitej ochrony przez prawo. Nie zawsze osiągnięcie tego celu jest możliwe od razu. W takiej sytuacji może i powinien on wesprzeć te inicjatywy, które doprowadzą do ograniczenia szkodliwości już obowiązującego prawa <ref>por. tamże</ref>.
 
−
Ocenę aborcji należy odnieść także do tych [[eksperymenty medyczne|działań medycznych o charakterze eksperymentalnym]] bądź rutynowym, które: albo powodują unicestwienie istniejących embrionów, albo narażają je na śmierć. Choć należy uznać za dopuszczalne zabiegi dokonywane na embrionie ludzkim, pod warunkiem, że uszanują życie i integralność embrionu, nie narażając go na ryzyko nieproporcjonalnie wielkie, ale są podejmowane w celu leczenia, poprawy jego stanu zdrowia lub dla ratowania zagrożonego życia, trzeba zarazem stwierdzić, że wykorzystywanie embrionów i płodów ludzkich jako przedmiotu eksperymentów jest przestępstwem przeciw ich godności istot ludzkich, które mają prawo do takiego samego szacunku jak dziecko już narodzone i jak każdy człowiek <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 63; por. Kongregacja Nauki Wiary. Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae I,3</ref>.
 
−
 
−
 
−
Papież nie waha się określić niesprawiedliwego prawa, uwłaczającego ludzkiej godności i zagrażającego egzystencji nawet najsłabszych, mianem totalitarnego <ref>por. [http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 20</ref>. Permisywizm moralny, przyzwalający na odebranie niewinnego życia w majestacie prawa, jest w jego opinii jednym z podstawowych zagrożeń dla pokoju. Niejako kontynuując myśl wypowiedzianą przez Pawła VI <ref>Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1977, nr 7</ref>, Jan Paweł II przypomina, że bez zakorzenienia w obiektywnej [[moralność|moralności]] nawet [[demokracja]] nie może zapewnić trwałego pokoju, tym bardziej że [[pokój]], jeśli jego miarą nie są wartości takie jak: godność każdego człowieka i solidarność wszystkich ludzi, nierzadko okazuje się pozorny <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae'']; por. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1981, nr 7</ref>.
 
−
Papież wzywa zatem, by chrześcijanie radykalnie stanęli w obronie życia poprzez indywidualne świadectwo i zorganizowane akcje. Zaproponował, aby corocznie w każdym kraju obchodzono [[Dzień Życia]], podobnie jak dzieje się to już z inicjatywy niektórych Konferencji Episkopatów. Trzeba, aby dzień ten był przygotowany i obchodzony przy czynnym udziale wszystkich członków Kościoła lokalnego. Jego podstawowym celem jest budzenie w sumieniach, w rodzinach, w Kościele i w społeczeństwie świeckim wrażliwości na sens i [[życie - wartość życia|wartość ludzkiego życia]] w każdym momencie i w każdej kondycji <ref>[http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''] 85</ref>.
 
  
 
=== Przypisy ===
 
=== Przypisy ===
Linia 46: Linia 24:
  
 
=== Dzieła Jana Pawła II ===
 
=== Dzieła Jana Pawła II ===
−
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/373 ''Ut unum sint''] 71-89.
+
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 71-89.
 
* Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec''. Kraków-Ząbki 1999. 52; 63;  
 
* Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec''. Kraków-Ząbki 1999. 52; 63;  
 
* Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Jezus Chrystus''. Kraków-Ząbki 1999. 7; 8;  
 
* Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Jezus Chrystus''. Kraków-Ząbki 1999. 7; 8;  
Linia 84: Linia 62:
  
 
{{Cytat box
 
{{Cytat box
−
|cytat = <P> </P>
+
|cytat = <P>Żywe zainteresowanie, jakie otacza dzisiaj problematykę wolności, skłania wielu przedstawicieli nauk humanistycznych i teologicznych do podjęcia bardziej wnikliwej analizy ich natury i ich dynamizmów. Słusznie podkreśla się, że wolność nie polega jedynie na wyborze takiego czy innego działania; dokonując wyboru, człowiek decyduje zarazem o sobie samym, opowiada się swoim życiem za Dobrem lub przeciw niemu, za lub przeciw Prawdzie i ostatecznie za lub przeciw Bogu. </P>
−
|źródło =  
+
|źródło = [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381/pkt/65/pos/153/ encyklika ''Veritatis splendor'', pkt 65]
 
|width =
 
|width =
 
|align =
 
|align =

Aktualna wersja na dzień 19:16, 23 lut 2016

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Michał WYROSTKIEWICZ


Wolna wola – atrybut osoby; jedna z jej władz pozwalająca na podejmowanie autonomicznych decyzji.

Zagadnienie wolnej woli weszło do refleksji teologicznej dzięki św. Tomaszowi z Akwinu. Postrzegał on wolnej woli przede wszystkim jako władzę sprawiającą, że człowiek sam stanowi o swoim czynie. Problemowi wolnej woli dużo uwagi poświęcił Karol Wojtyła, zwłaszcza w pracy Osoba i czyn. Przedstawił wolną wolę jako właściwość osoby, która zdolna jest spełniać czyny ludzkie dlatego, że tę właściwość posiada.

Nauczanie Jana Pawła II nt. wolnej woli

Tezy zawarte w pracy ‘‘Osoba i czyn’’ stały się podstawą papieskiego nauczania dotyczącego wolnej woli. Na temat wolnej woli Jan Paweł II najczęściej wypowiada się, mówiąc o wolności lub o czynie ludzkim. Podkreśla, że decyzja będąca wynikiem działania wolnej woli stanowi integralny element czynu, w znacznym stopniu wpływający na jego moralny charakter. Podstawowym dokumentem omawiającym ten temat jest encyklika Veritatis splendor. Nauka dotycząca wolnej woli zajmuje ważne miejsce w papieskiej antropologii. Wolna wola osoby wypływa z faktu, że będąc stworzona na obraz Boży (por. Rdz 1,27), została ona obdarzona możliwością poznania i wolnością, która w pełni aktualizuje się w momencie podejmowania wszelkich decyzji. Wolna wola jest władzą zakorzenioną w osobie; rzeczywistością, dzięki której osoba ma świadomość „samoposiadania” i „samostanowienia” siebie (o sobie) oraz decydowania. Jest tym, co osobie „pozwala chcieć” i wybierać; dyspozycją do świadomego celowego regulowania swojego postępowania. Wolna wola stanowi wyraz podmiotowości osoby; potwierdza jej wolność oraz godność. Wolna wola sprawia, że człowiek znajduje się w szczególnej relacji do Boga: Bóg traktuje człowieka jako suwerennego partnera, któremu proponuje przymierze. Dzięki wolnej woli człowiek może przyjąć lub odrzucić Boże propozycje, a nawet sprzeniewierzyć się Jego woli, grzesząc. Dzięki niej osoba podejmuje decyzje dotyczące realizacji czynu. Wolna wola działa podczas wykonywania czynu ludzkiego; obok poznania intelektualnego jest drugim jego integralnym elementem [1].

Przyjmując za prawdę, że osoba najpełniej wyraża się przez czyn ludzki, Jan Paweł II zauważa, że duże znaczenie ma tu decyzja wolnej woli. Samo poznanie przedmiotu czynu nie ma jeszcze charakteru moralnego. To decyzja wolnej woli ostatecznie mu go nadaje. Papież nauczając, że moralność ludzkiego czynu zależy przede wszystkim i zasadniczo od przedmiotu, dodaje, że dotyczy to przedmiotu rozumnie wybranego przez świadomą wolę [2]. Ostatecznie więc akt wolnej woli będący podjęciem decyzji – stwierdzeniem przez osobę, że chce dokonać czynu, jest momentem, w którym ta osoba zajmuje stanowisko wobec różnych postaci dobra i zła, co sprawia, że jej czyn nabiera charakteru moralnego [3]. Jan Paweł II podkreśla, że chodzi tu o „świadomą wolę”, czyli wolę znającą prawdę i doświadczającą prawdy. Wolność woli wyraża się w jej podporządkowaniu się prawdzie. Człowiek, poznając, dostrzega prawdę, dopiero jednak akt wolnej woli sprawia, że staje się jej świadkiem – daje świadectwo o niej (jeśli się za nią opowie). Posłuszeństwo prawdzie jest gwarancją wolności wolnej woli. Bez oparcia się na prawdzie wola nie jest do końca wolna [4]. Prawda o poznawanym dobru będącym przedmiotem czynu i o osobie, jako jego podmiocie, jest podstawą i probierzem wolności woli.

Wolna wola jest kształtowana przez wybory wyrażające się w czynach. Papież naucza, że jeśli wolna wola podejmie decyzję akceptującą przedmiot czynu, który nie współbrzmi z prawdziwym dobrem osoby, to wybór takiego działania sprawia, że nasza wola i my sami stajemy się moralnie źli, to znaczy, że sprzeciwiamy się naszemu ostatecznemu celowi i najwyższemu dobru – czyli samemu Bogu [5]. Takie wybory odrywają wolną wolę od prawdy, czyli ją znieprawiają. Trudno wówczas mówić o wolnej woli. Decyzje podejmowane przez wolę zniewoloną nieprawdą są błędne, a moralne skutki czynów − złe. Może to zaowocować wadą.

Skutki działania wolnej woli mają wymiar społeczny [6]. Wolna wola uzdalnia do miłości. Obdarzając stworzenia wolną wolą, Bóg chciał, aby w świecie urzeczywistniała się owa prawdziwa miłość, która jest możliwa tylko na gruncie wolności. W tym kontekście Papież mówi o tym, że nie tylko człowiek, ale również i aniołowie mają wolną wolę [7]. Papież stwierdza, że od wolnej woli człowieka zależy jego wzrastanie. Nawiązując do „Przypowieści o siewcy” wyjaśnia, że gleba oznacza wewnętrzną dyspozycję osoby, wolna wola zaś jest odpowiedzialna „za wzrost” [8].


Przypisy

  1. ↑ por. Veritatis Splendor 71; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec. Kraków-Ząbki 1999. 52,7; 52,11; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Jezus Chrystus. Kraków-Ząbki 1999. 8,4
  2. ↑ Veritatis Splendor 78
  3. ↑ por. Veritatis Splendor 67; Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Jezus Chrystus. Kraków-Ząbki 1999. 7,7; Homilia, Warszawa, 9.06.1991, 2
  4. ↑ por. Veritatis Splendor 75; Przemówienie do uczestników Światowego Kongresu Teologów Europy Środkowo-Wschodniej, Częstochowa, 15.8.1991, 7-9
  5. ↑ Veritatis Splendor] 72
  6. ↑ por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec. Kraków-Ząbki 1999. 52,6; 52,10
  7. ↑ por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec. Kraków-Ząbki 1999. 63,1
  8. ↑ por. Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół. Kraków-Ząbki 1999. 9,4; Audiencja generalna, 24.01.2001, 1-2

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

  • Veritatis Splendor 71-89.
  • Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec. Kraków-Ząbki 1999. 52; 63;
  • Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Jezus Chrystus. Kraków-Ząbki 1999. 7; 8;
  • Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół. Kraków-Ząbki 1999. 9.
  • Przemówienia: do uczestników Światowego Kongresu Teologów Europy Środkowo-Wschodniej, Częstochowa, 15.08.1991; do świata nauki, Lublin-KUL, 9.06.1987;
  • Homilia, Warszawa, 9.06.1991;
  • Audiencja generalna, 2.09.1998; 24.01.2001.
  • K.Wojtyła, Osoba i czyn. Kraków 1985.

Publikacje innych autorów

  • M. Pokrywka. Osoba – uczestnictwo – wspólnota. Refleksje nad nauczaniem społecznym Jana Pawła II. Lublin 2000;
  • J. Nagórny. Wolność wyboru. W: Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny. Młodzież wobec wyzwań polityki prorodzinnej. Warszawa 2001;
  • G. Reale. Podstawowe pojęcia „Osoby i czynu”. W: Jan Paweł II. Fides et ratio. Tekst i komentarze. Red. T. Styczeń, W. Chudy. Lublin 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o wolnej woli

W każdym swoim wymiarze przykazanie miłości jest odniesione do ludzkiej woli, która jest wolna. Człowiek, kierując się światłem rozumu, czyli sądem sumienia, wybiera, a w ten sposób rozstrzyga i stanowi o sobie. Nadaje kształt swym uczynkom. Przykazanie miłości jest skierowane do wolnej woli, od niej bowiem zależy, czy człowiek nada swym uczynkom, swemu postępowaniu, kształt miłości lub też inny kształt, miłości przeciwny. Może to być kształt egoizmu, kształt obojętności na potrzeby drugiego, obojętności na dobro wspólne. Może to być wreszcie kształt nienawiści czy zdrady - wbrew temu, czego uczy Chrystus: "Miłujcie waszych nieprzyjaciół" (Mt 5,44).


Czy można odepchnąć to wszystko? Czy można powiedzieć „nie”? Czy można odrzucić Chrystusa i wszystko to, co On wniósł w dzieje człowieka?

Oczywiście, że można. Człowiek jest wolny. Człowiek może powiedzieć Bogu: nie. Człowiek może powiedzieć Chrystusowi: nie. Ale — pytanie zasadnicze: czy wolno? I w imię czego „wolno”? Jaki argument rozumu, jaką wartość woli i serca można przedłożyć sobie samemu i bliźnim, i rodakom, i narodowi, ażeby odrzucić, ażeby powiedzieć „nie” temu, czym wszyscy żyliśmy przez tysiąc lat?! Temu, co stworzyło podstawę naszej tożsamości i zawsze ją stanowiło.

— Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na Błoniach, Kraków, 9 czerwca 1979 roku


Żywe zainteresowanie, jakie otacza dzisiaj problematykę wolności, skłania wielu przedstawicieli nauk humanistycznych i teologicznych do podjęcia bardziej wnikliwej analizy ich natury i ich dynamizmów. Słusznie podkreśla się, że wolność nie polega jedynie na wyborze takiego czy innego działania; dokonując wyboru, człowiek decyduje zarazem o sobie samym, opowiada się swoim życiem za Dobrem lub przeciw niemu, za lub przeciw Prawdzie i ostatecznie za lub przeciw Bogu.


Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

Źródło: „http://www.wikijp2.pl/index.php?title=Wolna_wola&oldid=12539”