Biskupstwo Karola Wojtyły

Biskupstwo Karola Wojtyły - okres pełnienia posługi pasterskiej przez ks. Karola Wojtyłę w archidiecezji krakowskiej w latach 1958-1978 oraz diecezji rzymskiej podczas pontyfikatu papieskiego (1978-2005).

Biskup pomocniczy w Krakowie 1958-1964

Ks. Karol Wojtyła został mianowany biskupem pomocniczym Krakowa na mocy decyzji papieża Piusa XII 4 lipca 1958 roku. Zgodnie z tradycją istniejącą w Kościele rzymskokatolickim, równolegle z nominacją otrzymał tytularne biskupstwo Ombi, stolicy historycznej diecezji w metropolii Tolemaida w Egipcie. Konsekracja biskupia miała miejsce 28 września tego samego roku w Katedrze na Wawelu. Konsekratorami byli metropolita krakowski arcybiskup Eugeniusz Baziak oraz biskupi Franciszek Jop i Bolesław Kominek. W chwili objęcia godności biskupiej, Wojtyła miał 38 lat i był najmłodszym członkiem Episkopatu Polski.

Dewiza i herb

Dewizą biskupią Wojtyły były słowa Totus Tuus (łac. Cały Twój) zaczerpnięte z pism wybitnego, XVII-wiecznego francuskiego teologa i mistyka maryjnego świętego Ludwika Marii Grignon de Montfort, autora Traktatu o Nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny. Papież wielokrotnie podkreślał, że sformułowana przez świętego koncepcja oddania się w macierzyńską niewolę Matce Bożej, z którą zapoznał się w Krakowie podczas okupacji hitlerowskiej i aktywności w kole Żywego Różańca przy parafii ojców salezjanów na krakowskich Dębnikach, zmieniła jego duchowe życie i pobożność.

W herbie krakowskiego hierarchy znalazło się godło w kolorze niebieskim z czarnym krzyżem i literą "M" symbolizującą Matkę Bożą. Godło było wsparte na biskupim pastorale w kolorze żółtym. Nad nimi znalazł się kapelusz biskupi w kolorze zielonym. Po objęciu przez Wojtyłę godności arcybiskupa, herb nieznacznie zmodyfikowano, zastępując znajdujący się w górnej części kapelusz biskupi kapeluszem arcybiskupim.

Krajowy duszpasterz środowisk twórczych i inteligencji

W 1962 roku Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński mianował bp. Wojtyłę krajowym duszpasterzem środowisk twórczych i inteligencji. Było to efektem dobrych i bliskich relacji, jakie łączyły młodego biskupa z grupami twórców i inteligentów katolickich, szczególnie ze środowiska krakowskiego Tygodnika Powszechnego, na którego łamach Karol Wojtyła często publikował eseje filozoficzne, etyczne i teologiczne.

Aktywność na Soborze Watykańskim II

Wojtyła był jednym z 42. polskich biskupów, którzy uczestniczyli w sesjach Vaticanum II. Brał udział we wszystkich czterech sesjach Soboru w latach 1962-1965. Za najważniejszą płaszczyznę pracy soborowej Wojtyły powszechnie uznaje się udział w grupie przygotowującej tekst Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, przyjętą przez ojców soborowych w grudniu 1965 roku i promulgowaną wkrótce przez papieża Pawła VI.

Udział w sesjach

I sesja: 1962

Od 11 października do 8 grudnia 1962 roku bp Wojtyła uczestniczył w I sesji Vaticanum II. Na XXIV kongregacji, w publicznym wystąpieniu przedstawił swoje uwagi do projektowanego schematu o źródłach Objawienia Bożego Dei verbum, przyjętej przez Sobór w randze konstytucji dogmatycznej w 1965 roku. Przekazał również swoje uwagi na piśmie do schematu dekretu o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica, ostatecznie przyjętego przez ojców soborowych jako dekret w grudniu 1963 roku. Wystosował również pisemne uwagi do projektu przyszłej Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium, uchwalonej w listopadzie 1964 roku.

II sesja: 1963

W czasie II sesji Soboru, odbywającej się od 29 września do 4 grudnia 1963 r., bp Wojtyła wygłosił przemówienie o tajemnicy Kościoła i apostolstwie świeckich. Przekazał też wypowiedzi pisemne nt. miejsca Maryi Dziewicy w tajemnicy Kościoła (w imieniu Episkopatu Polski) oraz nt. świętości Kościoła.

III sesja: 1964

Na III sesji Soboru, w dniach 10 września-20 listopada 1964 roku, podczas CVII kongregacji zabrał głos w sprawie powstającego dekretu o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, ostatecznie uchwalonym w listopadzie 1965 roku. Równocześnie przekazał pisemne uwagi do tworzonego dekretu o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, jak również uwagi do IV rozdziału schematu Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes. W listopadzie 1964 roku został powołany do tzw. Subcommissio Centralis, składającej się z biskupów oraz świeckich zajmującej się przygotowaniem schematu XIII De Ecclesia in mundo huius temporis (O Kościele w świecie współczesnym), który ostatecznie znalazł się w Konstytucji Lumen gentium.

IV sesja: 1965

Od 14 września do 8 grudnia 1965 roku abp Wojtyła wystosował kolejne pisemne uwagi do IV i VIII schematu Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym. Na CXXXIII kongregacji przemawiał w dyskusji na temat wolności religijnej De libertate raligiosa. Uwagi znalazły następnie odzwierciedlenie w tekście Deklaracji o wolności religijnej Dignitatis humanae, przyjętej w grudniu 1965 roku. Na CXXXVII kongregacji przemawiał w dyskusji o I części dokumentu o Kościele w świecie współczesnym w kontekście relacji pomiędzy Kościołem katolickim a ateistami.

Wspomnienia uczestników Soboru

W literaturze i spisanych relacjach można dostrzec różnorakie oceny aktywności soborowej abp. Wojtyły - od entuzjastycznych (prof. Stefan Swieżawski, kardynałowie Giovanni Benelli i Angelo Scola) po umiarkowane i sceptyczne (znany teolog o. Yves Congar OP i Ramon Sugranyes de Franch z Międzynarodowego Instytutu Jacquesa Maritaina).

Kardynał Angelo Scola

Kardynał Wojtyła należy do tych, których wkład w Sobór był wyjątkowy, bogaty w sensie ilościowym oraz szczególnie bogaty i różnorodny na poziomie doktrynalnym. Nie ma wielu ojców soborowych, którzy by zabierali głos na Zgromadzeniu Ogólnym z równą częstotliwością, co krakowski biskup.

— A. Scola, L’esperienza elementare. s. 111.

Prof. Stefan Swieżawski

W czasie obrad Soboru odbywało się wiele sesji wyjazdowych, na których spotykali się, dyskutowali ze sobą i wygłaszali referaty ojcowie soborowi, eksperci i audytorzy. Na jednej z takich sesji w Ariccia pod Rzymem obserwowałem ogromne zainteresowanie jego osobą i jego myślą, jego wystąpieniami […]. Podczas tamtej sesji w Ariccia zobaczyłem, że abp Wojtyła wnosi do Kościoła coś bardzo wielkiego. Był pierwszym i być może jedynym z biskupów polskich, w którym na Soborze widziano nie tylko świadectwo cierpienia uciśnionego przez komunizm Kościoła w Polsce, ale dostrzeżono, że wnosi on zupełnie nowe, świeże, ożywcze wartości do Kościoła powszechnego, nowe spojrzenie, nowe doświadczenie.

W czasie Soboru i później – wspomina dalej Stefan Swieżawski – kiedy jeździliśmy na spotkania Papieskiej Komisji Iustitia et Pax, widać było rosnące zainteresowanie osobą kard. Wojtyły w Rzymie. Stawał się papabilis. Jest i zawsze był to człowiek wielkiej modlitwy, wielkiej, nieustannej właściwie pracy, ogromnie wewnętrznie zdyscyplinowany. Ma jedną bardzo ciekawą cechę, którą zauważyłem już dawno, jeszcze w Krakowie i Lublinie, kiedy razem pracowaliśmy na KUL-u. Nigdy nie wchodził w ostre spory, w polemiki, zawsze się wobec nich dystansował, starał się zrozumieć obie strony konfliktu. Myślę, że podczas różnych, czasem bardzo ostrych dyskusji soborowych zachowywał się podobnie. Szukał zawsze tego, co łączy, a nie tego, co dzieli.

Z polskich biskupów na Soborze on jeden miał naprawdę szerokie, międzynarodowe kontakty. Był bardzo otwarty wobec ludzi, wobec innych ras, języków, innych kultur.

— Określanie tożsamości Kościoła. Ze Stefanem Swieżawskim rozmawiają Anna Karoń-Ostrowska i Józef Majewski, w: Dzieci Soboru zadają pytania, red. Z. Nosowski, Więź, Warszawa 1996, s. 47.

o. Ives Congar OP

Polacy nie mogli przywieźć ze sobą żadnego teologa, są raczej nieprzygotowani, wcale lub co najwyżej odrobinę - na bieżąco. Dlatego też nie słychać było żadnego z nich podczas Soboru. (...) Same wystąpienia Wojtyły na Soborze nie zrobiły na mnie osobiście wrażenia. Pod koniec obrad jednak zmieniłem osobiste odczucia co do tej postaci. Jego osobowość zrobiła na mnie znakomite wrażenie. Ma dominującą osobowość. W jego osobie jest jakieś ożywienie, magnetyczna siła, profetyczna moc, pełna pokoju i nie do odparcia.

— Rozmowy jesienne, Warszawa 2001, s. 60.

Ramon Sugranyes de Franch, przewodniczący Międzynarodowego Instytutu Jacquesa Maritaina, świecki audytor Soboru

Podczas semestralnych sesji byliśmy rozsadzani według porządku alfabetycznego, i ponieważ pomiędzy nazwiskami Sugranyes i Wojtyła nie było nikogo, miałem przywilej zasiadania u boku kardynała Wojtyły podczas wszystkich posiedzeń w przeciągu czterech lat naszej pracy… Sobór nie przypadł mu zbytnio do serca, choć był regularnie obecny, to jednak udzielał się niewiele.

— Dalla guerra di Spagna al Concilio. Memorie di un protagonista del XX secolo, 2003, s. 151-152.

Metropolita Krakowa 1964-1978

Urzędowa nominacja bpa Karola Wojtyły na arcybiskupa metropolitę krakowskiego nastąpiła 18 stycznia 1964 roku. Zastąpił zmarłego kilkanaście miesięcy wcześniej abpa Eugeniusza Baziaka. Uroczysty ingres odbył się 8 marca tego samego roku w Katedrze na Wawelu. Sama forma podania do wiadomości decyzji o mianowaniu Wojtyły metropolitą miała charakter nietypowy - tuż po świętach Bożego Narodzenia w 1963 roku papież Paweł VI osobiście zadzwonił do krakowskiej kurii z wiadomością o podniesieniu dotychczasowego biskupa pomocniczego do godności arcybiskupiej.

W 1965 roku abp Wojtyła otworzył na poziomie archidiecezjalnym proces beatyfikacyjny siostry Faustyny Kowalskiej.

Synod Archidiecezji Krakowskiej

W maju 1972 roku metropolita Krakowa zainaugurował obrady Synodu Archidiecezji Krakowskiej, trwające nieprzerwanie do 1979 roku. Niektórzy kurialiści odradzali Wojtyle zwoływanie Synodu z uwagi na trwające wciąż w Watykanie prace nad wprowadzeniem w życie nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego (ostatecznie promulgowanego już przez Jana Pawła II w 1983 roku - przyp.) Arcybiskup kierując się powodami duszpasterskimi wynikającymi z dynamicznych zmian społecznych w łonie Kościoła krakowskiego zadecydował jednak o wprowadzeniu szeroko zakrojonego programu obrad i powołaniu blisko 500 komisji studyjnych, których zadaniem miało być wprowadzanie na polski grunt zmian soborowych. Po latach, obrady krakowskiego Synodu tak charakteryzował jeden ze współczesnych autorów:

Doświadczenie Synodu nauczyło ludzi w archidiecezji czegoś o nich samych jako obywatelach. Nauczyli się, że mogą zorganizować i poprowadzić rozległy program studiów i działań, niezależny od pozwolenia rządu. Nauczyli się, że mogą w wolny sposób rozważać sytuację w społeczeństwie. Księża i świeccy, intelektualiści i robotnicy nauczyli się, że mogą pracować razem. To doświadczenie communio [...] było także doświadczeniem tego, co antykomunistyczni opozycjoniści w Europie Środkowowschodniej nazwali później "społeczeństwem obywatelskim". Jego reperkusje przerosły wyobraźnię komunistycznych aparatczyków, którzy dziwili się, dlaczego wszyscy ci ludzie spędzają tyle czasu, rozmawiając o dokumentach kościelnych.

— George Weigel, Świadek nadziei, Kraków 2012, s. 201.

Nominacja kardynalska

W czasie konsystorza 26 czerwca 1967 roku Paweł VI mianował abpa Wojtyłę kardynałem. Dwa dni później, krakowski hierarcha otrzymał z rąk papieża tradycyjny, czerwony biret i kapelusz kardynalski oraz kościół tytularny p. w. św. Cezarego Męczennika na rzymskim Palatynie.

Wizyta duszpasterska w NRD

Interesującym wydarzeniem w kalendarium arcybiskupstwa Karola Wojtyły była jego wizyta w rządzonej przez komunistów Niemieckiej Republice Demokratycznej we wrześniu 1975 roku. Doszło do niej dzięki osobistej inicjatywie ks. prałata Jerzego Pawlika, który od początków lat siedemdziesiątych był odpowiedzialny w Episkopacie Polski za opiekę duszpasterską nad Polakami przebywającymi stale lub czasowo w krajach bloku wschodniego. Oficjalnie zatwierdzony przez władze NRD cel wizyty abpa Wojtyły jakim było spotkanie z pracownikami polskich przedsiębiorstw przebywających we wschodnich Niemczech posłużył jednak metropolicie krakowskiemu do nieoficjalnych spotkań z licznymi wspólnotami katolickich Serbołużyczan.

Rekolekcje dla papieża Pawła VI

W dniach 7-13 marca 1976 roku, kardynał Wojtyła został zaproszony do Watykanu, gdzie wygłosił rekolekcje dla papieża Pawła VI oraz jego najbliższych współpracowników z Kurii Rzymskiej. Zgodnie z wielowiekową tradycją Kościoła rzymskokatolickiego, prośba o wygłoszenie rekolekcji dla następcy świętego Piotra stanowi wyraz uznania działalności duszpasterskiej danego duchownego.

Dwukrotne konklawe w 1978 roku

Kard. Wojtyła dwukrotnie wziął udział w konklawe, wybierającym głowę Kościoła katolickiego. Po raz pierwszy w dniach 25-26 sierpnia 1978 roku, gdy po śmierci Pawła VI dokonano elekcji kardynała Albino Lucianiego, który przyjął imię Jan Paweł I. Po raz drugi, od 14 do 16 października tego samego roku, po nagłej śmierci Jana Pawła I 28 września, zakończonego wyborem Wojtyły na 264. papieża Kościoła katolickiego.

Jan Paweł II o swoim biskupstwie

Każdy biskup wraca często myślą i sercem do seminarium. Stanowi ono szczególny przedmiot jego troski. Mówi się, że seminarium duchowne stanowi "źrenicę oka" (pupilla oculi) każdego biskupa. Człowiek chroni i zabezpiecza źrenicę swego oka, ponieważ pozwala mu ona widzieć otaczającą go rzeczywistość. I tak biskup widzi swój Kościół poprzez seminarium, poprzez powołania kapłańskie. Łaska licznych i świętych powołań kapłańskich pozwala mu patrzeć z ufnością w przyszłość swojej misji. Mówię to na podstawie wielu lat mojego biskupiego doświadczenia. Zostałem biskupem 12 lat po święceniach kapłańskich: tak więc znaczna część tego pięćdziesięciolecia jest naznaczona tą biskupią troską o powołania. Radością biskupa jest, gdy Pan Bóg daje Kościołowi powołania, a ich brak zawsze budzi troskę i niepokój. Tę troskę porównał Pan Jezus do troski żniwiarza: "Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało. Proście Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo" (Mt 9, 37).

— Dar i Tajemnica. W pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich, Kraków 1996, s. 94-95.

Bibliografia

• Mieczysław Maliński, Życiorys Karola Wojtyły, Michalineum, Warszawa-Kraków 1987. ISBN 8370190219.
• Robert Skrzypczak, Karol Wojtyła na Soborze Watykańskim II. Zbiór wystąpień, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2011. ISBN 8360853054.
• George Weigel, Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2012. ISBN 8324022335.

Zobacz także

• Eugeniusz Baziak
• Franciszek Jop
• Faustyna Kowalska
• Jan Paweł I
• Bolesław Kominek
• Konklawe 14-16 X 1978
• Paweł VI
• Jerzy Pawlik
• Pius XII
• Powołanie kapłańskie Jana Pawła II
• Stefan Swieżawski
• Stefan Wyszyński